Ham Caerfyrddin a bara lawr yn cael statws gwarchodedig Ewropeaidd

Diolch i BBC Cymru Fyw am y stori hon.

Mae un o brydau traddodiadol Cymru wedi bod yn llwyddiannus wrth wneud cais am statws gwarchodedig.

Bydd bara lawr Cymreig wedi ennill dynodiad arbennig o dan gyfraith Ewropeaidd, sy'n golygu na all gynhyrchwr o unrhyw wlad arall ddefnyddio'r enw.

Mae'r saig yn cael ei wneud o wymon Nori, sy'n cael ei gasglu ar arfordir Cymru.

Bydd y bwyd yn ymuno a chynnyrch fel halen môr o Ynys Môn, tatws newydd o Sir Benfro a chig oen Cymreig, sydd eisoes wedi derbyn y statws.

Mae'r statws yn cydnabod bwydydd sy'n cael eu cynhyrchu, eu prosesu a'u paratoi mewn ardal benodol gan ddefnyddio arbenigedd cydnabyddedig.

Mae 80 o gynhyrchion wedi eu diogelu yn y DU, sy'n cynnwys bwydydd, gwinoedd, cwrw, seidr, gwirodydd a gwlân ar hyn o bryd.

Ham Caerfyrddin 

Diolch i lleol.cymru am y stori hon.

Mae cigydd o Gaerfyrddin wedi derbyn plac yn hysbysebu statws gwarchodedig ei rysáit teuluol traddodiadol ar gyfer ham enwog Caerfyrddin. 
 
Cafodd y Cigydd Albert Rees o Farchnad Dan Do Caerfyrddin statws Dynodiad Daearyddol Gwarchodedig (PGI) gan yr Undeb Ewropeaidd yn ddiweddar am ei Ham Caerfyrddin.

Ymwelodd Lesley Griffiths, Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig, â Marchnad Caerfyrddin ddydd Gwener diwethaf yng nghwmni'r Cynghorydd David Jenkins, Aelod o Fwrdd Gweithredol Cyngor Sir Caerfyrddin sy'n gyfrifol am farchnadoedd, i gyflwyno'r plac.

Mae PGI yn un o dri dynodiad Ewropeaidd a grëwyd i ddiogelu bwydydd rhanbarthol sy'n cynnwys safon, enw da neu nodweddion eraill sy'n gysylltiedig â'r ardal honno. Mae'n fath o Nod Masnach ac mae'n atal gweithgynhyrchwyr o'r tu allan i'r rhanbarth rhag efelychu cynnyrch rhanbarthol a'i werthu fel y cynnyrch rhanbarthol hwnnw.

Sefydlwyd busnes Albert Rees ym 1962 gan Albert a Brenda Rees. Ym 1989, cymerwyd yr awenau gan Chris ac Ann Rees ar ymddeoliad rhieni Chris ym Marchnadoedd Caerfyrddin a Doc Penfro wrth i'w frawd Jonathan a'r teulu gymryd gofal o'r busnesau yn Abergwaun ac Aberhonddu.

Cyfrinach

Mae'r rysáit teuluol ar gyfer yr ham, sy'n blasu'n debyg i ham Parma, yn gyfrinach fawr, ond mae'r broses sylfaenol yn cynnwys halltu'r ham a'i sychu am gyfnod o rhwng naw mis a blwyddyn. Ei dad Albert wnaeth berffeithio'r rysáit ar gyfer ham Caerfyrddin yn y 1960au, mewn ymateb i gais gan gwsmer.

Mae'r halltu'n cael ei wneud mewn adeilad pwrpasol sydd wedi'i addasu yn eu cartref, ac mae Chris yn amcangyfrif bod ganddo tua 300 o hamiau ar wahanol gyfnodau o'r broses halltu.

O ganlyniad mae'r ham bellach yn ddanteithfwyd Cymreig, ac wedi cipio amrywiol wobrau ac ymddangos mewn bwytai ar ffurf salad, wedi'i lapio o gwmpas asbaragws, yn cael ei weini gyda melon ac mewn nifer o fwydydd eraill.   Gellir olrhain pob darn i gartref Chris ac Ann, lle mae'r ham yn cael y gofal gorau bob dydd.

Nid Ham Caerfyrddin yw'r unig gynnyrch cartref sy'n cael ei werthu gan Chris ac Ann. Maent hefyd yn gwerthu bacwn, ffagots, brôn, brisged ac amrywiaeth o gigoedd wedi'u coginio gartref.

Dywedodd Chris Rees: "Rydym yn falch iawn o fod wedi ennill y statws hwn i'r teulu cyfan ac rydym hefyd am roi Marchnad Caerfyrddin yn ei chyfanrwydd ar y map."

"Mae wedi cymryd chwe blynedd i ennill y statws hwn. Dechreuodd yr ymgyrch pan brynodd un o swyddogion Safonau Masnach y Cyngor ham rhad a werthwyd fel Ham Caerfyrddin. Gwyddai fod Ham Caerfyrddin yn gynnyrch o safon ond nid oedd dim byd y gallai ei wneud. Awgrymodd ein bod yn ceisio cael y statws hwn i warchod ein cynnyrch."

Dywedodd y Cynghorydd Jim Jones, yr Aelod o'r Bwrdd Gweithredol dros y Gwasanaethau Amgylcheddol:  "Rwy'n falch iawn dros y teulu Rees ac mae'r wobr yn brawf i'r gwaith caled y mae’r teulu wedi'i wneud yn cynhyrchu cynnyrch o safon.

"Rwyf hefyd yn falch bod y Safonau Masnach wedi gallu helpu drwy awgrymu gwneud cais am statws gwarchodedig."

Rhannu llwyddiant

Dywedodd y Cynghorydd David Jenkins, yr Aelod o Fwrdd Gweithredol y Cyngor sy'n gyfrifol am farchnadoedd: "Mae'n gyflawniad gwych i Chris ac Ann. Rwy'n gobeithio y bydd eu llwyddiant a safon y cig y maen nhw'n ei werthu yn denu mwy o bobl i Farchnad Caerfyrddin ac y bydd masnachwyr eraill yn rhannu eu llwyddiant."

Dywedodd Lesley Griffiths, Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig: "Roeddwn wrth fy modd o gael ymweld â busnes Albert Rees ym Marchnad Caerfyrddin a chyflwyno plac haeddiannol iawn i Chris ac Ann sy'n nodi eu llwyddiant i gael statws PGI ar gyfer Ham Caerfyrddin.

“Mae hyn yn newyddion gwych i'r cynnyrch ac i Gymru. Mae hefyd yn arwydd o'n hymrwymiad ni, yn Llywodraeth Cymru, i gefnogi cynnyrch Cymreig o'r radd flaenaf a chydnabod ei ansawdd unigryw."