Englynion Coffa Hedd Wyn gan R Williams Parry

Y bardd trwn dan bridd tramor, - y dwylaw                      trwn = teg (hynafol)
      Na ddidolir rhagor:                                                    didoli = rhannu, gwahanu
   Y llygaid dwys dan ddwys ddôr,
   Y llygaid na all agor.

Wedi ei fyw y mae dy fywyd, - dy rawd                          rhawd = hanes
      Wedi ei rhedeg hefyd
   Daeth awr i fynd i'th weryd,                                          gweryd = pridd (bedd)
   A daeth i ben deithio byd.

Tyner yw'r lleuad heno - tros fawnog                               mawnog = cors o fawn
      Trawsfynydd yn dringo;
   Tithau'n drist a than dy ro                                             gro = cerrig mân
   Ger y ffos ddu'n gorffwyso.

Trawsfynydd!  Tros ei feini - trafaeliaist
      Ar foelydd Eryri;
   Troedio wnest ei rhedyn hi,                                         rhedyn = bracken
   Hunaist ymhell ohoni.



- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Gadair unig ei drig draw! - Ei dwyfraich,                         trig = 'dwelling'
      Fel pe'n difrif wrandaw,                                           
   Heddiw estyn yn ddistaw
   Mewn hedd hir am un ni ddaw.

Tic Toc - adolygiad gan Dylan Wyn Williams yn Golwg

"A sinistr y diawl oedd Tic Toc hefyd, gyda'r amryddawn [= â llawer o ddoniau, 'all-round'] Eiry Thomas yn chwarae rhan Ceinwen yn byw fel trempyn mewn tŷ siang-di-fang [= pendramwnwgl, 'higgeldy piggeldy'] o sgerbydau.

Fel y byddech yn ei ddisgwyl gan sgript Delyth Jones, doedd hon ddim yn hawdd i'w gwylio, gyda'r set a'r prif gymeriad yn creu annifyrrwch [= annymunoldeb] o'r cychwyn cyntaf. Y themâu wedyn, trobwll [=maelstrom] o alar ac eiddigedd, oes o ffugio salwch er mwyn hawlio sylw a chaethiwo'i  [= carcharu] chwaer Mabel i rannu gwely gyda hi ("o'n i biti farw yn y 'nghwsg") a blacmelio'i brawd-yng-nghyfraith ("smacwch fi Glyn"). A'r disgrifiadau cignoeth o farwolaethau "damweiniol" wrth i sawl un "ymyrryd yn nhrefn pethau" a difetha byd delfrydol hunanol Ceinwen.

Gwyliais yn gegwrth, diolch i dalp o hiwmor du bitsh awdures Cwrw, perfformiad ysgubol Eiry Thomas a'i gafael sicr ar dafodiaith Llanelli. Drama ddelfrydol ar gyfer noson Calan Gaeaf."

Myfanwy

Paham mae dicter, O Myfanwy,

Yn llenwi'th lygaid duon di?

A'th ruddiau tirion, O Myfanwy,                [tirion – caredig, mwyn, tyner]

Heb wrido wrth fy ngweled i?                    [gwrido – cochi yn yr wyneb]

Pa le mae'r wên oedd ar dy wefus

Fu'n cynnau 'nghariad ffyddlon ffôl?             

Pa le mae sain dy eiriau melys,

Fu'n denu'n nghalon ar dy ôl?

Pa beth a wneuthum, O Myfanwy

I haeddu gwg dy ddwyrudd hardd?           [gwg – frown] [grudd – boch]

Ai chwarae oeddit, O Myfanwy

 thanau euraidd serch dy fardd?

Wyt eiddo im drwy gywir amod            [drwy gywir amod – addawaist ti]

Ai gormod cadw'th air i mi?

Ni cheisiaf fyth mo'th law, Myfanwy,

Heb gael dy galon gyda hi.

   

Myfanwy boed yr holl o'th fywyd

Dan heulwen ddisglair canol dydd.

A boed i rosyn gwridog iechyd

I ddawnsio ganmlwydd ar dy rudd.

Anghofia'r oll o'th addewidion

A wneist i rywun, 'ngeneth ddel,

A dyro'th law, Myfanwy dirion                     [dyro – rho]

I ddim ond dweud y gair "Ffarwél". 

A yw'r dosbarth canol Cymraeg yn lladd yr iaith?

Diolch unwaith eto i Ffwrti ac Ifan Morgan Jones am y darn hwn.

____________

Dydw i ddim yn siwr beth ysbrydolodd y ‘rant’ ['rant' Iola Wyn], ond ceir teimlad bod y dosbarth canol Cymraeg wedi bod dan y lach yn ddiweddar gan rai megis Gwilym Owen a Karen Owen.

Maent yn cyhuddo’r dosbarth canol Cymraeg o wladychu [= colonize]  trefi a phentrefi dosbarth gweithiol a gwneud i’r bobl deimlo fel “baw isa’r domen”.

Diddorol oedd nodi nad ydw i’n ffitio criteria Karen Owen o aelod o’r dosbarth canol Cymraeg. Serch hynny rwy’n eithaf siwr fy mod i’n 'ran o’r broblem' - os oes un!

Felly rydw i wedi creu prawf arbennig, a cwbl wyddonol, ar eich cyfer chi er mwyn i chi weld a ydych chi’n ddosbarth canol go iawn.

Cymerwch y cwis! – Pa mor ddosbarth canol Cymraeg ydw i?

Tabloid

Pythefnos yn ôl ges i gyfeirio at hen flogiad gen i fel prawf fy mod i’n hollol gywir am bopeth.

Wel, rhag i chi feddwl fy mod i’n ben mawr, y tro yma rydw i am rwygo un o fy hen erthyglau yn afrif [ = countless] rubannau.

Yn y blog hwnnw fe fues i’n dadlau bod llawer o gynnyrch y Gymraeg yn naturiol ‘uchel ael’ am mai dim ond drwy gyfrwng llenyddol a chelfyddydol y mae modd i’r iaith gynnig deunydd gwahanol i’r Saesneg. Camgymeriad fyddai darparu rwtsh ‘tabloidaidd’ ar gyfer yr hoi polloi.

Ers ysgrifennu’r blog hwnnw rydw i wedi treulio llawer iawn o amser yn astudio hanes cyhoeddi yn y Gymraeg, ac mae bellach yn reit amlwg nad oes digon wedi ei wneud er mwyn apelio at chwaeth [ = taste] y dosbarth gweithiol.

Dyna ran o’r rheswm o leiaf, yn fy marn i, pam y cefnwyd [ = troi cefn a gadael] ar y Gymraeg yn nifer o ardaloedd diwydiannol Cymru  - doedd diwylliant crefyddol, llenyddol, sych, Cymraeg y dosbarth canol ddim yn apelio at y dosbarth gweithiol a drigai yno.

Ers canol yr 19eg ganrif mae papurau Sul Saesneg wedi bod yn dylifo [ = ffrydio, arllwys]  i mewn i Gymru. Ac o flynyddoedd cynnar yr 20fed ganrif roedd papur dyddiol Llundeinig ar gael i’r mwyafrif.

Ac, yn anffodus, doedd yna ddim byd hanner mor gyffrous ym Maner ac Amserau Cymru ac oedd i’w gael yn y News of the World.

Roedd arweinwyr dosbarth canol (neu o leiaf uwch-ddosbarth gweithiol) y Cymry yn chwyrn [= vigorously] yn erbyn unrhyw fath o chwaraeon, sinema, a hyd yn oed am gyfnod nofelau a dramâu.

Rwy’n credu bod y Biwritaniaeth oedd ynghlwm wrth ddiwylliant anghydffurfiol [non-conformist] y Cymry Cymraeg hynny wedi rhoi’r argraff i nifer fod y Gymraeg yn iaith ddiflas, tra bod y Saesneg yn ddiddorol.

Hyd yn oed yn 2il hanner yr 20fed ganrif, roedd rhai, fel R. Tudur Jones, yn dadlau mai'r broblem oedd bod y diwylliant Cymraeg yn rhy adloniadol, yn hytrach nag i’r gwrthwyneb.

Ni fyddai, yn fy nhyb i [= yn fy marn i] felly, yn gwneud drwg ceisio apelio mwy at chwaeth fwy tabloidaidd mewn cyhoeddiadau Cymraeg, ac ar y teledu hefyd. Mae gan y Gymraeg ‘image problem,’ ys dywed y Sais, o hyd.

Fe geisiodd Heno gyflawni hyn am ryw bythefnos, cyn cael panic a thrawsffurfio yn ôl i mewn i Wedi 7, sy’n parhau i anelu at ddenu’r dosbarth canol Cymraeg yn unig.

Er bod llawer o droi trwyn a chwyno amdanynt ymysg y dosbarth canol, nid yw’n syndod efallai mai sioeau mwyaf poblogaidd S4C yw rhai fel Jonathan, sydd yn denu cynulleidfa na fyddai yn gwylio'r gweddill o arlwy'r sianel.

Ydi hyn yn golygu bod y dosbarth canol Cymraeg yn lladd yr iaith? Na, ond fe allai awgrymu ein bod ni yn gwneud yr un camgymeriad a dosbarth canol Cymraeg diwedd yr 19eg a dechrau’r 20fed ganrif, sef ceisio cadw’r iaith o fewn ffiniau sy’n dderbyniol i ni, yn hytrach na darparu ar gyfer chwaeth y mwyafrif.

Cyn i rywun fy nghyhuddo o fod yn snobyddlyd, rwy’n credu bod y ‘mwyafrif’ hefyd yn cynnwys nifer a fyddai yn cynnwys eu hunain ymysg y dosbarth canol Cymraeg.

Rydw i newydd fod yn gwylio’r X Factor – nawr fe fyddaf yn bwrw ati â nofel Gymraeg. Rwy’n gwybod pa un fydd fwyaf poblogaidd!

Pobl y Pethe gan Iola Wyn

Diolch i Ffrwti a Iola Wyn am y darn yma.

“Angen chwalu'r term 'geto dosbarth canol cymraeg/cymreig'.Dyw e ddim yn bodoli, mae'n creu rhwygiade ac yn hynod niweidiol i genedl fach ‪#rantdrosto” 

“Gradd da yn y Gymraeg
Ar y Volvo bathodyn Tafod y Ddraig
……Wastod yn mynd i Lydaw
Byth yn mynd i Ffrainc,
Wastod yn mynd i Wlad y Basg
Byth yn mynd i Sbaen.”

Mae Gradd Da yn y Gymraeg – clasur o gân gan Datblygu, wastad yn gwneud i fi wenu, yn benna’ achos mod i’n cofio dawnsio droeon iddi yn fy Noc Martens gyda photel o Holsten Pils yng Nghlwb Ifor yn y nawdegau. O ddarllen y geiriau eto, hyd y gwela i, roedd Dave Datblygu’n cyfeirio tipyn at bobl oedd â digonedd o bres yn eu pocedi, sef, mae’n bur debyg, "Y Dosbarth Canol Cymraeg".

Rhyw flwyddyn yn ôl, cefais fy ngalw’n “rhy ddosbarth canol Cymraeg” yn gyhoeddus. A waeth i fi gyfadde’, roedd hynny’n brifo. Roedd y cwt eitha dwfn, ac mae’r plastar dal yna.

Mi ges i fagwraeth hapus iawn. Roedd Dad yn was fferm (yn y dyddie pan roedd y term hwnnn’n dderbyniol) a chefais fy magu mewn tŷ oedd yn dod gyda’i swydd. Pan gollodd Dad y swydd honno, fe symudon ni  i  stad Tai Cyngor. Ac roedd yna rai yn edrych i lawr eu trwynau arna i, gwaetha’r modd. Fi oedd y cyntaf o’ nheulu agosaf i fynd i “College” chwedl Nain. A rhyddhâd o’r mwyaf oedd darganfod y byddwn yn cael grant llawn i fynd i Gaerdydd. Cymraeg oedd fy mhwnc am mai dyna oedd fy mhwnc cryfa’. Cafodd Mam CSE yn ei Chymraeg. Nid oherwydd ei bod hi wedi ei geni â llwy arian yn ei cheg, ond oherwydd ei bod hi’n medru treiglo a bod gramadeg y Gymraeg yn gwbwl naturiol i’w chlust, fel nifer fawr o bobl eraill sydd wedi eu magu yng nghymunedau gwledig Gogledd Ceredigion.

Wrth i’r Gymraeg esblygu, mae’r term “Dosbarth Canol Cymraeg “ yma wedi newid dros y degawdau. Ac mae e bellach, hyd y gwela i,  nid yn unig yn cyfeirio ar ddosbarth digon cefnog mewn cymdeithas, ond hefyd yn cynnwys pobl sy’ â gafael gadarn ar eu Cymraeg, pobl sy’n medru treiglo! A’r jôc ydy, dim ond pobl sy’n ymddiddori yn y diwylliant Cymraeg sy’n arddel y term. Mae gen i ffrindiau ar Facebook o amrywiol gefndiroedd, sydd a gwahanol ddiddordebau. Dyw’r mwyafrif ohonyn nhw ddim wedi ymateb i fy rant ar Twitter a Facebook . Pam? Dydw i ddim yn credu fod gan nifer ohonyn nhw syniad am be dwi’n sôn.

Mae ‘mhwyse’ gwaed i yn mynd trwy’r to pan glywa i neu ddarllena i rhywun yn dweud “Chi bobl ddosbarth canol Cymraeg a’ch iaith bur, sy’n mynd i ladd yr iaith !! Mae e’n gyhuddiad difrifol iawn, a phe bai’n cyfeirio at berson yn hytrach na iaith, mae’n bur debyg y byddai’n enllibus. Mae e’n rhyw derm bach digon hip a threndi erbyn hyn (treiglad yn fwriadol ).

Oes, mae yna garfan fach iawn sy’n cywirio iaith bobl, ond yn sicr nid dyma’r garfan sy’n rhwystro pobl rhag siarad Cymraeg, ac yn codi gymaint o ofn arnyn nhw fel eu bod yn troi at y Saesneg. ‘Dw i ‘rioed wedi clywed y fath nonsens.

Bron y dyweda i bod pobl sy’n siarad yn raenus yn destun gwawd  [mockery] bellach. A dwi’n poeni weithiau a ddaw rhywun i’r drws i’n arestio am feiddio cywirio cam-dreigladau’r meibion (a’r gŵr!) adeg swper, gan y gall hynny ddryllio [= malu'n ddarnau mân, distrywio] eu hunan hyder, mae’n debyg.

Mae un broblem sylfaenol fan hyn. Mae’r cyfryngau a’r Wasg Gymraeg a sefydliadau diwylliannol Cymraeg yn ceisio denu mwy o gynulleidfa oherwydd digon llwm [= moel, heb dyfiant] yw eu hystadegau. Ac wrth i’r esgid wasgu, mae mwy a mwy o bwysau arnyn nhw i wella’u perfformiad yn y maes hwnnw.

Ond cofier, bod yna siaradwyr Cymraeg allan yna, sy’ byth yn gwrando ar Radio Cymru, byth yn gwylio S4C , byth yn darllen Golwg a byth yn mynd i’r Eisteddfod. Ond mae’n nhw’n dal i siarad Cymraeg bob dydd. Mae gen i berthnasau sy’ rioed wedi bod yn Sesiwn Fawr, ond sydd wrth eu boddau yn mynd i weld Freddie Starr yn Venue Llandudno. A be’ sydd o’i le â hynny ? Dim o gwbwl!

Ond am ryw reswm, mae yna ryw grêd wedi datblygu bod pobl ofn gwrando a gwylio a mynychu pethau Cymraeg oherwydd fod y puryddion yn codi ofn arnyn nhw. Y gwrionedd plaen amdani ydy, dyden nhw ddim yn gwylio/gwrando/ mynychu am nad yden nhw mo’yn. Mae’n nhw’n ffafrio’r diwylliant Seisnig ac Americanaidd. A 'dw i  ddim yn mynd i’w gorfodi nhw i ail ystyried, oherwydd wedi’r cyfan, mae’n nhw’n dal i siarad Cymraeg, a dyna sydd bwysica'.

Mae yna erthyglau, a rhaglenni Cymraeg fyddai o ddiddordeb iddyn nhw, dwi’n gwybod hynny. Ond yn anffodus dyden nhw ddim yn gwybod am eu bodolaeth am nad yden nhw’n croesi trothwy’r drws diwylliannol Cymraeg. A gwendid mawr y cyfryngau Cymaeg ydy eu hanallu [= diffyg gallu] i draws hyrwyddo eu cynnyrch. Pe bai chwip o raglen Gymraeg dda yn cael eu hysbysebu yng nghanol yr X Factor, ar Radio 1 , neu yn y Sun, mae’n bur debyg y byddai mwy yn ei gwylio. Dwi’n ymwybodol nad ydy hynny’n gwbwl ymarferol, ond yn sicr, mae angen edrych ar ffyrdd o draws hyrwyddo yn ehangach nag sy’n digwydd ar hyn o bryd.

Dim ond trwy un weithred mae modd lladd iaith, sef gwrthod ei throsglwyddo i’r genhedlaeth nesaf. A dwli pur yw beio’r trueiniaid yma sy’n honedig yn y “Dosbarth Canol Cymraeg ‘’ am y fath drosedd.

Dwi’n credu fod “Pobl y Pethe” yn derm agosach ati, wrth ddisgrifio’r garfan hon. Pwy yden nhw felly? Pobl sy’n cyfrannu’n helaeth i’w cymunedau bob wythnos o’r flwyddyn, nid ar ddechrau mis Awst ac wrth gludo telyn i’r Wyl Cerdd Dant yn unig. Mae’r bobl yma’n trefnu digwyddiadau Cymraeg yn ein cymunedau yn gwbwl wirfoddol. Mae’n nhw’n sicrhau fod y Gymraeg yn iaith fyw yn ein hardaloedd. Ac mae eu sarhau [= dweud neu wneud rhywbeth â'r bwriad o frifo teimladau rhywun] eu cyhuddo a’u gwawdio yn gywilyddus.

Ond yr eironi ydy, nid pobl y pethe, yn fy marn i ydy cynulledifa ffyddlona’r cyfryngau Cymraeg, ond pobl wledig, sy’n mwynhau Noson Lawen, Pobol y Cwm, Cefn Gwlad a Ffermio. Mae’r rhain yn mynd i’r Sioe Frenhinol yn flynyddol, yn ddi-ffael, ac mae rhyw awydd yn codi arnyn nhw i fynd i’r Eisteddfod pan y bydd hi’n ddigon agos.

Ar y llaw arall, mae yna bobl yn siarad Cymraeg mewn nosweithiau Bingo sy’ byth yn dadansoddi ffigyrau’r cyfrifiad na pham eu bod nhw’n siarad Cymraeg, mae e jyst un digwydd yn gwbwl naturiol. And they wouldn’t be seen dead ar faes yr Eisteddfod. A diolch i’r nefoedd eu bod nhw’n bodoli hefyd.

Oherwydd pam na ddylie’r Gymry Gymraeg fod yr un peth ag unrhyw genedl a iaith arall ? Wedi’r cyfan, mae yna bobl yn Lloegr sy’n mwynhau hwylio mewn regattas yng Nghernyw, eraill yn mynd i'r opera, tra bo’ rhai yn joio peint wrth chwarae dartiau, neu'n mwynhau Sinitta. Ac mae’n nhw i gyd yn siarad Saesneg.

Ond mae yna un gwahaniaeth sylfaenol, rhyngddyn nhw â ni. Mae’n hannwyl, annwyl iaith ni mewn bach o strach ar hyn o bryd. Ac mae’r oes gyfryngol gymdeithasol hon trwy Twitter yn bennaf, a Facebook i raddau llai, yn amlygu’n gwendidau fel cenedl. Rydym ni wrth ein boddau yn ceisio beio rhyw garfan neu’i gilydd am sefyllfa’r iaith, yn mwynhau cecru a bigitan [ = pryfocio] ymysg ein gilydd. Allwn ni wir ddim fforddio gwneud hynny.

Wrth gwrs, fe ddyliem ddadlau am bynciau’r dydd ac mae gwahaniaeth barn yn holl bwysig. Ond mae cyhuddo bobl o ladd iaith, a gwawdio’n gilydd mor niweidiol. A 'dw i’n teimlo erbyn hyn fod y term “Dosbarth Canol Cymraeg” mor afiach â “Welshing.”

Ac os wnaiff yr Iaith Gymraeg farw, nid un carfan fydd wedi ei lladd hi, nid un parti cerdd dant gyda 12 o fwclusau mawr, ond côr cyfan gyda llawer mwy na phedwar llais. Er mwyn i’n heniaith barhau, mae angen callio a chyd-dynnu, a bydded iddi barhau ymhlith y rhai sy’n mwynhau trochi mewn treigladau a’r rhai sy’n meddwl bod treiglo’n twp (cam-dreiglad yn fwriadol ;-)

Tair - cyfres o ddramâu unigol ar S4C

Cyfrinachau, cariad, celwyddau. Yr Hydref hwn daw tair drama wreiddiol i S4C sy'n camu mewn i feddyliau cymeriadau cymhleth. Bydd Tair yn codi'r chwyddwydr [= magnifying glass] ar fywydau cyfrinachol, yn rhoi llais i'r ochr dywyll ac yn cynnig cyfle i chwerthin.

Dyma dair drama newydd, wedi eu creu gan awduron a chyfarwyddwyr gwahanol, sy'n mentro i dir newydd ac yn rhoi llwyfan i rai o actorion gorau Cymru. Caiff y tair eu darlledu ar nosweithiau Sul am 9.00, heb unrhyw hysbysebion i darfu [tarfu = torri ar draws] ar lif y straeon.

Mae'r ddrama gyntaf yn seiliedig ar nofel Jerry Hunter, Gwreiddyn Chwerw, ac yn trafod effaith un digwyddiad tyngedfennol [am rywbeth sy'n penderfynu ffawd/tynged rhywun] ym mywyd gŵr a gwraig yng nghefn gwlad Eryri ar ddechrau'r ugeinfed ganrif.

Darlledir y ddrama gyntaf, Yr Oedi, nos Sul 5 Hydref, 9.00 ar S4C.

Pan gaiff mab hir-ddisgwyliedig ei eni i Mari (Rhian Blythe) a Tomos (Dyfan Dwyfor), mae bywyd yn ymddangos yn berffaith. Ond buan iawn mae pethau'n cael eu troi ben i waered wrth i un frawddeg fach drawsnewid popeth.

Yn y fonolog ddirdynnol  [= poenus ofnadwy, arteithiol] hon sydd wedi ei chyfarwyddo gan Siôn Humphreys, mae Rhian Blythe yn mynnu sylw [=comes to the fore] fel Mair ac mae ei phortread yn llawn tensiynau ac yn ymdrin â themâu oesol: euogrwydd, cywilydd, cenfigen ac edifeirwch [= cyflwr o fod yn ddrwg gennych am ryw ddrygioni].

awlfraint © Gwerin (www.gwerin.com) 2005 - 2014. Cedwir pob hawl.

Catrin Mara a Shelley Rees sy'n serennu yn yr ail ddrama, Cariad Erin, nos Sul, 12 Hydref. Yn ddoniol iawn ar y wedd gyntaf, troedio'r llafn cul [= narrow blade, i.e. tightrope] rhwng y llon a'r lleddf [hapusrwydd a thristwch] mae'r stori hon, wrth i ni gael sbecian [cymryd pip] i bob cornel o fywyd personol, paradocsaidd Erin - digrifwraig standup Gymraeg sy'n dal i dorri ei chalon wedi ysgariad.

Mae sgript frathog [yn brathu/cnoi, chwerw] Siân Naomi a Meirion Davies yn llwyddo i rewi chwerthiniad mewn chwinciad, ac mae cyfarwyddyd Mei Williams, sy'n cyfarwyddo drama am y tro cyntaf, yn dod â byd lliwgar Erin a Jo yn fyw. Dyma ddrama fywiog sy'n llawn cyffro bywyd go iawn.

Yna ar nos Sul, 19 Hydref, Eiry Thomas sy'n rhoi perfformiad caboledig [graenus] fel Ceinwen yn Tic Toc, drama gomedi dywyll iawn wedi ei hysgrifennu a'i chyfarwyddo gan Delyth Jones.

Eiry Thomas

Yn gaeth i'w chadair o flaen y tân mae Ceinwen mewn stad barhaol o alar am aelodau eraill ei theulu, sydd wedi marw fesul un. Ond o dipyn o beth, i gyfeiliant gwallgo' tician y clociau sy'n plastro'r mur, daw'n amlwg bod sawl cyfrinach ddychrynllyd yn llechu [ymguddio, cwato] rhwng y pedair wal.

awlfraint © Gwerin (www.gwerin.com) 2005 - 2014. Cedwir pob hawl.rhwng y pedair wal…

"Mae'n wych cael cyflwyno gwaith gwreiddiol newydd i'r gynulleidfa, a hwnnw'n waith o safon," meddai Gwawr Martha Lloyd, comisiynydd drama S4C. "Mae'r straeon hyn fel clymau  [cwlwm - knot - lluosog] sy'n cael eu datod [= datglymu] i ni yn araf bach; maen nhw'n afaelgar [gafaelgar  = yn cydio yn y dychymyg neu’r teimladau] a ffraeth [= dweud pethau sy’n graff ac yn ddoniol yr un pryd], weithiau'n ddoniol ac weithiau'n sinistr.

"Rydym ni mor ffodus bod yma ddramodwyr, cyfarwyddwyr ac actorion anhygoel o dalentog ar ein stepen ddrws, ac mae Yr Oedi, Cariad Erin a Tic Toc yn rhoi cyfle iddyn nhw ddangos hyd a lled eu sgiliau, a chymaint maen nhw'n gallu ei wneud.

"Dyma dair drama gwbl unigryw ac rydym yn falch iawn o allu rhoi llwyfan iddynt ar S4C."

Siart Fawr yr Haf

Yma o Hyd gan Dafydd Iwan sydd wedi dod i frig Siart Fawr yr Haf ar Radio Cymru.

Fe wnaeth dros 1,500 bleidleisio dros eu tair hoff gân a chafodd y 40 uchaf i gyd eu chwarae ar y radio ar brynhawn dydd Llun Gŵyl y Banc mis Awst.

Roedd nifer o ganeuon cyfarwydd ar y rhestr gan gynnwys pedair gan Bryn Fôn, ond roedd llawer o rai cyfoes hefyd gyda Sŵnami a'r Bandana â thair cân yr un.

Hen glasuron yw'r 10 uchaf i gyd heblaw am Anifail gan y band ifanc o Benllyn, Candelas.

Dywedodd Betsan Powys, Golygydd Radio Cymru: "Ni wrth ein boddau bod gymaint o'r gynulleidfa wedi cyfrannu at Siart Fawr yr Haf a rhannu eu hoff ganeuon gyda ni. Mae pobol wedi mynd i drafferth i feddwl o ddifri am ganeuon sy'n gofiadwy iddyn nhw, yn golygu rhywbeth iddyn nhw neu falle yn eu hysgogi nhw i neidio ar eu traed a chanu!

"Mae'r Siart yn cynnwys amrywiaeth eang o gerddoriaeth Gymraeg o sawl cyfnod ac mae'n wych gweld bod amryw o fandiau ifanc, gan gynnwys artistiaid prosiect Gorwelion, sydd wedi cael cefnogaeth Radio Cymru, sef Sŵnami a'r Candelas, yn dod i'r amlwg. Maen nhw'n cael eu lle yn y deugain law yn llaw a'r clasuron ac mae hynny'n beth gwych."

Y rhestr lawn

• 1 Dafydd Iwan - Yma o Hyd
• 2 Rhys Meirion - Anfonaf Angel
• 3 Edward H Dafis - Ysbryd y Nos
• 4 Bryn Fôn - Ceidwad y Goleudy
• 5 Elin Fflur - Harbwr Diogel
• 6 Huw Chiswel - Y Cwm
• 7 Candelas - Anifail
• 8 Maharishi - Tŷ Ar y Mynydd
• 9 Gwibdaith Hen Fran - Trôns Dy Dad
• 10 Elin Fflur - Ar Lan y Môr

• 11 Bromas - Merched Mumbai
• 12 Tebot Piws - Lleucu Llwyd
• 13 Bando - Chwarae'n Troi'n Chwerw
• 14 Dafydd Iwan - Esgair Llyn
• 15 Edward H Dafis - Breuddwyd Roc a Rôl
• 16 Bandana - Geiban
• 17 Gwibdaith Hen Fran - Coffi Du
• 18 Yr Eira - Elin
• 19 Gwyneth Glyn - Adra
• 20 Sŵnami - Y Nos
• 21 Meic Stevens - Môr o Gariad
• 22 Y Bandana - Heno yn yr Anglesey
• 23 Big Leaves - Seithenyn
• 24 Sŵnami - Gwreiddiau
• 25 Tecwyn Ifan - Y Dref Wen
• 26 Catrin Herbert - Ein Tir Na Nog ein Hunain
• 27 Dafydd Iwan - Pam fod Eira yn Wyn?
• 28 Meic Stevens - Y Brawd Houdini
• 29 Colorama - Dere Mewn
• 30 Bryn Fôn - Abacus
• 31 Geraint Jarman - Ethiopia Newydd
• 32 Y Cyrff - Cymru Lloegr a Llanrwst
• 33 Yr Ods - Y Bêl yn Rowlio
• 34 Bryn Fôn - Cofio dy Wyneb
• 35 Diffiniad - Calon
• 36 Bandana - Can y Tân
• 37 Caryl Parry Jones - West is Best
• 38 Bryn Fôn - Rebal Wîcend
• 39 Catrin Herbert - Disgyn Amdana Ti
• 40 Sŵnami - Du a Gwyn

Beth yw'ch barn chi?

Erthygl wreiddiol ar wefan Cymru Fyw. Diolch i'r BBC.