Dal d'afal!

BBC Cymru Fyw sy'n adrodd am afalau cynhenid Cymru.

Mae hi'n dymor cynaeafu [harvest] afalau unwaith yn rhagor. 

Mae yna nifer o fathau gwahanol o afalau - rhyw 7,500 math ar draws y byd - gan gynnwys tua 50 o rai cynhenid Gymreig. Ond wyddoch chi fod yna un unigryw wedi cael ei ddarganfod ar Ynys Enlli, bron i ugain mlynedd yn ôl?

Yn 1998, daeth adarydd [bird watcher] ar Ynys Enlli ar draws afalau nad oedd yn 'nabod eu math, yn tyfu ar goeden gam oedd yn dringo wal tŷ Plas Bach. Anfonodd sampl at Ian Sturrock, arbenigwr ffrwythau sy'n gweithio ger Bangor, a'i anfonodd at y National Fruit Collection yng Nghaint. Cafodd ei gofrestru fel coeden unigryw - yr unig un o'i math yn y byd.

Penderfynodd Ian Sturrock fod angen sicrhau nad oedd hwn yn cael ei golli, ac fe gymerodd doriadau o'r goeden er mwyn eu plannu ar y tir mawr:

"Mae Afal Enlli rwan yn ddiogel. Unwaith i'r arbenigwyr gyhoeddi ei fod yn unigryw, nes i ddechrau cynhyrchu coed o'r toriadau o'r ynys, ac mae'r math arbennig yma wedi tyfu mewn poblogrwydd. Bellach mae yn stoc yn rhan fwyaf o blanhigfeydd Cymru a Lloegr, ac mae hyd yn oed yn cael ei werthu yn UDA. Mae'n afal da, blasus - pinc i ddechrau, cyn aeddfedu [mature] yn gochach - ac nid yw'n rhy felys. Mae'n gwneud sudd afal da, ac mae hyd yn oed sôn am wneud seidr efo fo hefyd.

"Mae'n hawdd i'w dyfu ar y tir mawr ac mae'n gallu gwrthsefyll afiechydon - rheswm arall am ei lwyddiant. Ond mae'n siŵr mai'r prif reswm yw fod y stori tu ôl i'r darganfyddiad, a rhamant yr ynys, mor ddeniadol.

"Dwi'n mynd yn ôl i'r ynys bob hyn a hyn i gynnal a chadw'r goeden. Mae hi'n tyfu mewn encil [nook] ar ochr y tŷ, felly mae'n cael 'chydig o gysgod - ond mae wedi cael ei siapio gan y gwynt a'r ewyn hallt o'r môr i siâp gwyntyll [fan] . Gan ei fod wedi gallu goroesi mewn awyrgylch mor galed dros gymaint o flynyddoedd, mae'n dangos ei fod yn wydn [gwydn - tough] . Os ti'n dod ar draws hen goeden, tua 120 oed, sy'n dal i dyfu afalau, rhaid ei fod yn fath da."

Mae 'na nifer o theorïau gwahanol wedi cael eu cynnig dros y blynyddoedd ynglŷn â sut daeth y goeden yno yn y lle cyntaf. Ydy o wedi bod yno ers oes yr 'ugain mil o seintiau'? Roedd un ddynes a gafodd ei magu ar yr ynys yn credu efallai ei fod wedi dod o'r Eidal, gan fod yr Arglwydd Niwbwrch wedi priodi Eidales, Stella. Wrth gwrs, theori arall yw fod calon yr afal wedi cael ei daflu oddi ar long, a'i fod wedi arnofio i'r lan.

Mae Ian o'r gred mai hadyn gafodd ei blannu yn fwriadol ydy o, oherwydd ei leoliad, yn union yng nghanol yr encil ar ochr y tŷ. Ond yn sicr, mae wedi bod yno ers rhai blynyddoedd bellach, ond ei fod erioed wedi cael fawr o sylw tan i Andy Clarke, yr adarydd, ddangos diddordeb ynddo.

Ffrwythau yn ffynnu

O ganlyniad i ymddangosiad [appearance] Afal Enlli, mae mwy o ddiddordeb wedi bod yn yr hen ffrwythau cynhenid yng Nghymru, meddai Ian.

"Dwi'n parhau i chwilio am fathau newydd o afalau a ffrwythau, neu fathau sydd wedi cael eu anghofio. Roedd yna'n arfer bod lawer o fathau gwahanol o afalau Cymreig. Yn y Cambrian Journal, sy'n dyddio o 1856, mae yna ryw 200 o fathau gwahanol ond dwi ond wedi dod o hyd i un o'r rheiny.

"Os ti'n dod ar draws hen goeden, tua 120 oed, sy'n dal i dyfu afalau, rhaid ei fod yn fath da."

Dros amser, cafodd popeth eu safoni [standardize] , a daeth mathau newydd o Loegr a chymryd lle yr hen fathau cynhenid. Mae pobl yn anfon samplau ata i i mi gael edrych arnyn nhw, ac mae profion geneteg y dyddiau yma yn gallu profi yn sydyn iawn o ble yn union y daw'r ffrwyth.

"Yn anffodus mae nifer, mae'n siŵr, wedi cael eu colli am byth erbyn hyn. Mae Gwsberan Sir Fflint yn ymddangos fel 'tasai wedi diflannu am byth - dwi 'di bod yn chwilio amdano ers rhyw 20 mlynedd. Ac mae hefyd yn wir am lysiau - mae dau fath o datws o Ben Llŷn o'n i'n eithaf agos at eu cael, ond wedi eu colli, dwi'n meddwl."

Ond mae Ian wedi llwyddo i ailgyflwyno Eirinen Dinbych am y tro cyntaf ers 100 mlynedd, ac mae ar fin cael statws PGI (Protected Geographic Indication). "Y gobaith yw, wrth i boblogrwydd y ffrwyth a'r galw amdano dyfu, bydd hyn yn creu mwy o swyddi wrth i'r perllannoedd ehangu. Byddai'n wych 'tasai'n gallu cael ei werthu mewn archfarchnadoedd rhyw ddydd."

Hen draddodiad coll

Roedd gogledd Cymru yn lle oedd yn tyfu llawer o afalau, ond mae'r traddodiad wedi gwanhau bellach. Yn anffodus, does yna ddim llenyddiaeth am y mathau o afalau fyddai'n tyfu yn dda yng Nghymru - maen nhw wedi cael eu hysgrifennu gan bobl o Loegr. Felly mae'r holl wybodaeth a thraddodiadau wedi diflannu, meddai Ian.

"Tydi pobl ddim yn sylweddoli fod angen gwybod beth yw'r afal cyn i chi allu gwybod beth i'w wneud â nhw. Mae mathau gwahanol o afalau angen cael eu pigo adegau gwahanol y flwyddyn, a rhai angen cael eu storio am 'chydig o fisoedd cyn eu bwyta, er mwyn cael y gorau ohonyn nhw. Neu mae ffyrdd gwahanol o dyfu coed gwahanol.

"Mae 'na gymaint o wybodaeth sydd ddim wedi cael ei sgrifennu lawr ac wedi cael ei golli. Dwi'n gobeithio y bydd y diddordeb diweddar sydd yn y maes yn golygu y bydd yr hen draddodiad yn gallu cael ei adfywio yma yng Nghymru, a'i gadw."

Tips ar sut i arbed batri ffôn

https://www.youtube.com/watch?v=6ciury7K6y0

strach: hassle, bother

Gwibdaith i Gastell Henllys

Diolch i Imogen am y lluniau hyfryd yma!

Delun yn esbonio sut i sblojo dom wrth wneud tŷ crwn

Annibynniaeth y bobl - Fflur Arwel a Chatalwnia

Diolch i Fflur Arwel am y darn hwn.

Votarem! Votarem!

Roedd bloeddio’r dorf o ‘nghwmpas i yn fyddarol yn don ar ôl ton o gyffro a hyder.

Am ddeg o’r gloch pob nos byddai trigolion Barcelona yn bloeddio nerth esgyrn eu pennau ‘Votarem, Votarem!’ (‘fe wnawn ni bleidleisio! fe wnawn ni bleidleisio!’) gan wneud sŵn mawr o’u cartrefi gyda allweddi, potiau a llestri cegin.

Ac yno, ar y noson honno, yr oeddwn i. Yn sefyll ar strydoedd Barcelona ar noswyl refferendwm annibynniaeth Catalwnia. Roedd rhywbeth yno yn corddi yn awel gynnes y ddinas. Rhywbeth oedd yn sibrwd yn dawel ond yn ddigon siwr fod yma rhywbeth newydd, rhywbeth cyffrous, rhywbeth chwyldroadol.

‘Hawl democrataidd’

Roedd mwyafrif helaeth dinasyddion Catalwnia yn cefnogi cynnal refferendwm annibyniaeth er mwyn penderfynu dyfodol Catalwnia yn ddemocrataidd. Ond, roedd llywodraeth Sbaen wedi gwrthod dod i gytundeb na chynnal trafodaeth o unrhyw fath gyda llywodraeth Catalwnia ar y mater o gynnal refferendwm.

Roedd gwladwriaeth Sbaen yn mynnu bod y refferendwm hon ar annibynniaeth Catalwnia yn ‘anghyfreithlon’ ac yn ‘anghyfansoddiadol’ ac yn benderfynol o’i atal. Drwy unrhyw fodd.

Yn y diwrnodau a’r wythnosau yn arwain at y refferendwm bu llywodraeth Sbaen yn bygwth y cyfryngau, anfon yr heddlu i atafaelu [confiscate] miliynau o bapurau pleidleisio, cau tudalen gwefan swyddogol y refferendwm a chynnal cyrch [assault] ar bencadlys llywodraeth Catalwnia, gan arestio o leiaf 14 o swyddogion Catalanaidd, gan gynnwys Josep Maria Jové, ysgrifennydd cyffredinol is-arlywyddiaeth Catalwnia.

Ond er gwaethaf tactegau gormesol Sbaen, roedd Catalwnia a’i phobl yn benderfynol o wireddu eu hawl democrataidd ac i weld y refferendwm yn mynd yn ei blaen.

‘Cydsefyll’

Pan gyhoeddwyd y refferendwm yn swyddogol gan Senedd Catalwnia fe wyddwn yn syth y byddwn yno yn cefnogi. Yn ymgyrchydd eisoes gyda yr European Free Alliance Youth – sef grwp Ewropeaidd ifanc sydd yn ymgyrchu dros hawliau lleiafrifoedd yn Ewrop, roeddwn yn adnabod nifer o Gatalanwyr ifanc yn barod ac yn ysu i fynd draw i’w cefnogi. Dyma oedd fy nyletswydd i, fel Cymraes, fel dinesydd Ewropeaidd ac fel dinesydd rhyngwladol, i deithio draw a chydsefyll ochr yn ochr i amddiffyn hawliau democrataidd fy nghyfoedion.

Teithiodd grwp enfawr ohonom i Gatalwnia – dros ugain o Gymry ifanc o Blaid Ifanc (adain ieuenctid Plaid Cymru) a dros bump ar hugain o bobl ifanc o’n chwaer bleidiau ar draws Ewrop.

‘Hyder ac urddas cyn trais’

Wrth gyraedd y ddinas ar noswyl y refferendwm daeth yn amlwg yn syth fod Barcelona yn ferw o egni a lliw. Ar bob stryd, ar bob wal ac ar ben bron bob adeilad, ac ym mhob twll a chornel roedd baneri serennog Catalwnia yn pefrio gyferbyn a’r sloganau ‘Sí!’, ‘Votarem!’ a ‘Democracia!’ – pob un yn gweiddi neges o hyder a balchder.

Gan fod Sbaen wedi datgan fod y refferendwm yn ‘anghyfreithlon’ ac wedi anfon cannoedd ar gannoedd o heddlu y Guardia Civil draw i’r wlad, roedd rhaid bod yn ofalus wrth drafod lleoliadau y gorsafoedd pleidleisio. Gorweddai cysgod dwrn gwladwriaeth Sbaen yn fygythiol uwchben y ddinas ond eto ni lwyddodd yr ansicrwydd i leddfu [lleddfu - soften, weaken] unrhyw bendantrwydd.

Reodd Catalwnia am bleidleisio.

Ysgolion oedd rhan fwyaf o’r gorsafoedd pleidleisio. Cysgodd sawl rhiant yn y gorsafoedd hynny dros y penwythnos a’u gwarchod rhag cyrch arall gan yr heddlu. Ar fore’r refferendwm daeth degau ar ddegau i bob gorsaf bleidleisio ar draws y wlad drwy dywyllwch y bore bach er mwyn diogelu y gorsafoedd hynny rhag yr heddlu ac, i bob pwrpas, amddiffyn democratiaeth yn gorfforol.

Gorsaf bleidleisio yn ardal Horta-Guinardó oedd y cyntaf i ni ymweld ag ef y diwrnod hwnnw. Teimlais rhyw obaith cynhyrfus wrth nesau at yr orsaf gan weld bron i gant o bobl wedi ymgynnull [gather] tu allan gan warchod yr adeilad rhag fygythiad gan yr heddlu.

Toc wedi i’r pleidleisio agor am naw o’r gloch dechreuodd y lluniau cyntaf o drais ciaidd [brutal] heddlu Sbaen ddod i’r wyneb. Ar donfeddi’r cyfryngau cymdeithasol gwelais luniau o bleidleiswyr yn cael eu curo, eu llusgo, eu taflu, a’u camdrin. Yn geg agored a chyfog yn codi yn fy stumog gwelais luniau o’r Guardia Civil yn sathru [trample] eu ffordd drwy rhengoedd o bleidleiswyr heddychlon gan ymosod arnynt yn ffiaidd – a hynny dim ond am i’r bobl fynnu eu hawl i bleidleisio.

Roedd teithio o amgylch y ddinas y diwrnod hwnnw yn brofiad swreal. O orsaf pleidleisio i orsaf pleidleisio fe gerddom ni fel llygad dystion rhyngwladol ar draws y ddinas – dinas mewn gwlad oedd yn benderfynol o bleidleisio.

Gwelais orsaf pleidleisio ysgol Jaume Balmes wedi ei distrywio gan y Guardia Civil – ei democratiaeth wedi ei rhwygo oddi wrthi yn ddidrugaredd. Gwelais geir tywyll heddlu Sbaen yn gwibio’n fygythiol o amgylch y ddinas – eu presenoldeb a’u grym yn gorwedd fel esgid drom ar draws y ddinas.

Gwelais orsafoedd pleidleisio yn brwydro i aros ar agor er gwaethaf ymosodiadau seibr [cyber] gwladwriaeth Sbaen. Gwelais giwiau anferthol o bobl – pobl fel ni, yn aros oriau am eu tro i bleidleisio yn y glaw yn un res hir yn ymestyn yn herfeiddiol [defiant] ar hyd y strydoedd – er gwaethaf y trais a’r bygythiadau. Meddyliais am y tro diwethaf i mi bleidleisio nol gartref a pha mor ddibryder a ddi-hid oedd y broses a gymaint yr oeddwn yn cymryd fy hawl i bleidlais yn ganiatol.

Bum yno yn lygaid dyst i barch eithriadol wrth i’r ifanc gamu i’r ochr er mwyn caniatau i’r oedrannus bleidleisio yn gyntaf. Gwrandawais ac ymunais yn y clapio, y bloeddio o lawenydd, a’r llongyfarchiadau wrth i un pleidleiswr arall adael gorsaf wedi bwrw eu pleidlais yn llwyddiannus.

Roedd hyder a gwydnwch [toughness] y Catalanwyr yn anhygoel ac yn heintus [infectious].

Roedd Catalwnia yn pleidleisio.

Safais mewn undod ac mewn nerth law yn llaw gyda’m ffrindiau a gyda Catalanwyr i amddiffyn gorsaf pleidleisio Escola Cervantes rhag fygythiad y Guardia Civil dan floeddio ‘No pasaran!’. Roedd fy nghorff yn crynu a ‘nghalon yn curo ond roedd fy osgo [demeanour, posture] yn gadarn ac yn benderfynol. Mae’n rhyfedd y pethau rydych yn ei ddysgu am eich hunain pan ddaw yr awr.

Clywais dorf yn canu yn ddigymell [spontaneous] ar hyd strydoedd cul ardal Gracia hen ganeuon Catalaneg. Clywais ‘Votarem’ yn troi yn ‘Hem votat’ – ‘rydym ni wedi pleidleisio’. Adleisiodd ‘Els carrers seran sempre nosters’ drwy’r dorf – ‘bydd y strydoedd hyn yn fythol eiddo i ni.’

Safais yno ar sgwar Plaça de Catalunya ysgwydd wrth ysgwydd a fy nghyfoedion Ewropeaidd a’r nos i gyd yn fyw dan dân undod a chydsefyll. Hyd yn oed wedi diwrnod o drais a dwrn gan law wladwriaeth Sbaen, roedd yma gan y Catalanwyr hyder a herfeiddiwch, gwydnwch, dathlu a dawnsio.

Breuddwyd Ewrop

Fel y disgwyl, fe wadodd Prif Weindiog Sbaen, Mariano Rajoy, fod unrhyw refferendwm wedi digwydd yng Nghatalwnia yn yr araith a roddodd y noson honno. Yn ei dyb ef, roedd ymateb yr heddlu wedi bod yn “gyfiawn”. Anafwyd dros 800 o ddinasyddion Catalwnia gan y Guardia Civil y diwrnod hwnnw, rhai yn ddifrifol.

Roedd tawelwch Ewrop a’r Undeb Ewropeaidd i drais ac ymddygiad gwladwriaeth Sbaen y diwrnod hwnnw ac yn y diwrnodau a ddaeth wedyn yn llethol. Nid oes gan y gormes [repression]  a’r ymosodiadau hyn ar ddemocratiaeth a weithredodd Sbaen unrhyw le mewn Ewrop fodern, heddychlon, ddemocrataidd.

Ond ble oedd cefnogaeth Ewrop i Gatalwnia?

Nid “dim ond mater i Sbaen” yw achos Catalwnia – fe aiff i graidd hanfod Ewrop a’r Undeb Ewropeaidd ei hunan. Fe adeiladwyd yr Undeb Ewropeaidd ar egwyddorion o gyd-weithio a chyd-fyw gyda’n gilydd ar y cyfandir hwn a hynny drwy ddefnyddio deialog a chyfaddawd, democratiaeth a heddychiaeth – nid trais a gormes.

Ni all Juncker, Tusk a gweddill y Comisiwn Ewropeaidd eistedd ar y ffens. Os yw’n fater i Sbaen, mae hefyd yn fater sy’n berthnasol i’r Undeb Ewropeaidd.

Mae rhaid ni fod yn barod fel dinasyddion Ewrop i godi cwestiynnau anodd a heriol am natur Ewrop a’r undeb Ewropeaidd. Mae rhaid i ni fod yn barod i newid a siapio y prosiect Ewropeaidd o’i natur aneffeithiol bresennol i’r ddelfryd sydd yn deilwng [teilwng - worthy] ohonom ni.

Ymlaen

Beth nawr i Gatalwnia? Gwn na fydd y wlad hon yr un fath eto.

Newidiodd Catalwnia am byth wedi refferendwm Hydref y 1af. Pleidleisiodd dros ddau filiwn o bobl yn y refferendwm, sef hanner y gofrestr etholiadol – ffigwr anhygoel o ystyried y rhwystrau gormesol yr oedd Sbaen wedi ei gweithredu yn ystod y dydd. O’r pleidleisiau a fwriwyd, pleidleisiodd 2,044,038 (92%) dros annibynniaeth.

Amddiffynnwyd y wlad a’i hawliau dynol, gwleidyddol, cymdeithasol, a dinesig gan drigolion Catalwnia a hynny drwy gryfder, urddas a phendantrwydd. Yn un boblogaeth unedig, fe amddiffynwyd y referendwm fesul tref, fesul ardal, fesul gorsaf, fesul pleidlais a hynny yn wyneb creulondeb gwyllt ac anghyfreithlon heddlu gwladwriaeth Sbaen.

Heb os, mae pobl Catalwnia a mudiad torfol y wlad yn ysbrydoledig, yn gwbl ganmoladwy ac yn wers i ni yng Nghymru ac i’r byd i gyd. Dyma ddemocratiaeth a hwnnw yn ddemocratiaeth dorfol a llawen.

Fel dywedodd yr Arlywydd Pudigemont yn fuan wedi’r refferendwm: ‘La pau, el civisme i la dignitat ens han dut fins aquí. L’èxit definitiu depèn que ens hi mantinguem compromesos com mai. Seguim!’ – ‘Mae heddwch, dinesigrwydd ac urddas wedi ein harwain ni yma. Mae llwyddiant yn y pen draw yn dibynnu arnom ni i barhau fel hyn. Ymlaen!’

Ond mae’n anodd gwybod beth fydd y ffordd ymlaen yn awr.

Ar y 10fed o Hydref fe cyhoeddodd Puidgemont ei fod yn derbyn mandad pobl Catalwnia dros ddod yn wladwriaeth annibynnol ar ffurf gweriniaeth. Cynigodd fod ei lywodraeth yn atal y datganiad swyddogol o annibynniaeth am ychydig o wythnosau er mwyn agor cyfnod o ddeialog gyda llywodraeth Sbaen. Gwrthododd Rajoy yr alwad am ddeialog gan fynnu bod Puidgemont yn cadarnhau iddo ddatgan annibynniaeth a’u peidio gan fygwth diddymu awtonomi Catalwnia yn gyfan gwbl.

Ar 16 o Hydref fe garcharwyd dau o arweinwyr dau brif sefydliad cymdeithas sifil Catalwnia o blaid annibynnieth a hynny heb fechnïaeth ar gyhuddiadau o annog brad a gwrthryfel yn erbyn y wladwriaeth (sedition). Carcharwyd Jordi Sànchez, llywydd Cynulliad Cenedlaethol Catalaneg (ANC), a Jordi Cuixart, llywydd Omnium Cultural, am eu rhan yn refferendwm Hydref y 1af. Rhyddhawyd hefyd heb basbort y prif heddwas Mossos (heddlu Catalwnia), Josep-Lluís Trapero, a gyhuddwyd o beidio â gwneud digon i atal pleidleiswyr rhag cymryd rhan yn y refferendwm dros annibyniaeth.

Mae gan Gatalwnia bellach garcharorion gwleidyddol ac mae’n debyg fod dwrn haearnaidd Sbaen yn benderfynol o gwympo ar y wlad ifanc hon.

Beth bynnag ddaw dros y diwrnodau, yr wythnosau a’r misoedd nesaf fe wn i mi weld gwawrio gwlad newydd sbon – a honno yn wlad hyderus, gref, fywiog, ddidwyll [sincere] . Mi wn y gwnaf barhau i ymgyrchu ac amddiffyn democratiaeth a hawliau dynol. Ac mi wn yn bwysicach na dim y byddaf yn parhau i gydsefyll gyda’r Catalanwyr tan bod Catalwnia yn cael ei chydnabod a’i sefydlu fel gwladwriaeth weriniaethol annibynnol.

Visca Catalunya lliure!

Gerfydd fy nwylo gwyn - Alys Williams a Rhys Meirion

https://www.facebook.com/S4Cymru/videos/10155083305153437/

Angylion Pen Pentan, Diawliaid Pen Ffordd

Diolch i Ioan Talfryn am y blogiad diddorol yma.

Hydref 20fed 2017
 
Petawn i’n digwydd bod yn darlledu eitemau Munud i Feddwl y mis hwn buaswn yn sicr wedi dewis cyfeirio at achos Harvey Weinstein. Credaf fod y cwestiynau sy’n codi o’r achos hwn yn bellgyrhaeddol [far-reaching] iawn o safbwynt tanlinellu’r realiti sy’n wynebu llawer o ferched yn y byd heddiw.

Dyw agweddau ac ymddygiad rhywiol Harvey Weinstein, yn anffodus, ddim yn unigryw (onid yw Donald Trump wedi’i naddu o’r un graig?) a dyn nhw ddim yn bodoli mewn gwagle [vaccum].  Maen nhw’n bodoli, yn hytrach, yng nghyd-destun cefnlun [cefnlen - backdrop] eang o agweddau ac ymddygiad siofinistaidd, dilornus [abusive]  tuag at ferched gan ddynion grymus.  Heb y siofinistiaeth ‘feddal’, gefndirol hon fyddai ymddygiad rheibus [predatory, greedy]  Weinstein ddim wedi medru parhau cyhyd. (I’r merched hynny sy’n diodde’r math hwn o siofinistiaeth, fodd bynnag, dyw ‘r profiad ddim yn un ‘meddal’ o bell ffordd).  Doedd hi ddim fel petai ymddygiad Weinstein yn gyfrinach i neb.  Fel mae sawl sylwedydd wedi nodi, roedd o’n cuddio’n agored yng ngolau dydd, yn wyneb haul a llygad goleuni.

Yn ystod fy ngyrfa dw i wedi dod ar draws ambell enghraifft o ddynion pwerus oedd yn defnyddio’u safle a’u hawdurdod i geisio manteisio ar ferched di-bŵer.  Ond mae’r achosion o wrywod [gwryw - male]  [ alffa sy’n euog o ymddygiad siofinistaidd ‘meddal’, cyffredinol wedi bod yn llawer mwy niferus. A’r peth gwaethaf am hyn yw ei fod yn cael ei dderbyn fel rhan o’r papur wal diwylliannol.

Dyw’r ffaith fod rhywun yn ŵr neu’n dad cariadus ar yr aelwyd ddim yn golygu, ysywaeth [alas] , nad yw’r person hwnnw yn medru amlygu [exhibit] agweddau ac ymddygiad siofinistaidd mewn cyd-destun gwahanol.  Mae seicolegwyr yn Harvard wedi dangos yn ddigon clir fod pobl yn medru coleddu [harbour] safbwyntiau annerbyniol (megis siofinistiaeth neu hiliaeth) yn ddiarwybod iddyn nhw eu hunain serch fod hyn yn ddigon amlwg i bobl o’u cwmpas.  Mae modd cymryd y prawf trwy ddilyn y ddolen isod. 

https://implicit.harvard.edu/implicit/

Mae dynion hefyd yn medru categoreiddio unigolion neu grwpiau o bobl yn rheiny sy’n haeddu cael eu trin gyda pharch a’r rheiny sy’n haeddu cael eu trin yn israddol.  Does ond rhaid ystyried achosion rhai o’r Natsïaid hynny oedd yn mynd i’r gwaith yn un o’r  gwersylloedd difa megis Auschwitz, yn trin eraill yn giaidd ac wedyn yn dod adref i ymddwyn yn wâr [gwâr - civilised] ac yn gariadus gyda’u gwragedd a’u plant.  Yn y nofel  Our Man in Havana gan Graham Greene mae’r heddwas Capten Seguro yn esbonio wrth y prif gymeriad Wormold fod ei dad yn perthyn i’r hyn a alwodd yn ‘ddosbarth arteithiadwy’ [arteithio - torture] tra bo eraill, oherwydd eu dosbarth cymdeithasol uwch, yn medru osgoi’r math yna o driniaeth.  I lawer o ddynion mae eu gwragedd a’r merched eu hunain yn perthyn i un grŵp ac yn haeddu cael eu trin mewn ffordd bositif tra bo merched sydd mewn safle israddol iddyn nhw yn y gweithle, er enghraifft, yn perthyn i’r ‘dosbarth arteithiadwy’.  

O’m profiad i mae siofinistiaeth anymwybodol, ‘feddal’ i’w gweld yn eang iawn yn y Gymru Gymraeg sydd ohoni.  Os edrychwch chi ar ambell sefydliad Cymraeg (a gallaf feddwl am un neu ddau yn benodol) maen nhw’n cael eu llywio gan glwb caeëdig o wyrywod alffa tra bo’r merched yn bodoli ar lefel is o ran pwysigrwydd ac yn aml iawn yn cael eu trin fel bodau israddol.   Weithiau bydd merch neu ddwy yn cael eu gwahodd i ymuno â’r clwb gwrywaidd er mwyn talu gwrogaeth arwynebol [superficial homage]  i gydraddoldeb rhywiol ond mae’r grym yn ddi-os yn aros yn nwylo’r gwrywod.

Yn ei chân enwog You’re So Vain mae’r gantores Carly Simon yn ailadrodd y llinellau anfarwol “You’re so vain you probably think this song is about you, don’t you. don’t you?” Mae’n bosib y bydd ambell i wyryw alffa yn y Gymru Gymraeg yn meddwl (yn gam neu’n gymwys) fod fy sylwadau yn hyn o lith [in this homily] yn cyfeirio’n benodol atyn nhw.  Os ydyn nhw o’r farn honno ac yn cael eu cythruddo [provoke]  i geisio amddiffyn (gyda dicter cyfiawn) neu resymoli eu hymddygiad siofinistaidd iddyn nhw eu hunain dyw hynny ond yn cadarnhau gwirionedd yr hen ddihareb – Yr euog a ffy heb neb yn ei erlid [hound].

Garddio - Huw Richards o ardal Tregaron

Diolch i Garddio a Mwy am y clip hwn.

Tafarn Sinc

Memorandwm o fwriad diwylliannol

Er mai prif amcan Tafarn Sinc fydd darparu cwrw o ansawdd a phrydiau blasus fe fydd hefyd yn gynheilydd treftadaeth ddiwylliannol. Mae yno eisoes ymdeimlad cryf o awyrgylch ddiwylliannol/hanesyddol. Gellir ei deimlo’r funud yr ewch trwy’r drws. Mae yna ymdeimlad cryf o berthyn. Mae’r posteri a’r lluniau a’r offer amaethyddol yn diffinio’r lle fel tafarn wledig. Mae wedi’i wreiddio yn ei gynefin.

O’r herwydd mae’n fwy na dim ond tafarn.

Bwriad creiddiol Cymdeithas Tafarn Sinc i’w diogelu a hyrwyddo’r elfen ddiwylliannol fel rhan o brofiad yr ymwelydd a’r bwytäwr. Bydd yn brofiad na cheir ei debyg unman yn y fro.

Bwriedir cyflwyno lluniau o arwyr y fro megis Brian Williams (chwaraewr rygbi rhyngwladol a oedd yn enwog am ei ergyd slecht), Dil Hafod-ddu (storïwr ac arweinydd Noson Lawen), Waldo Williams (bardd a heddychwr, awdur ‘Dail Pren’), Tomi Evans (enillydd cadair genedlaethol am ei awdl i’r ‘Twrch Trwyth), E. Llwyd Williams (bardd ac awdur dwy gyfrol glasurol am hanes Sir Benfro, ‘Crwydro Sir Benfro), Twm Carnabwth (arweinydd lleol Terfysg y Beca), Dai Evans (chwaraewr rygbi rhyngwladol dosbarth gweithiol cyntaf), Wil Glynsaithmaen (bardd a sefydlydd Bois y Frenni), Athro David Williams (hanesydd ac awdur ‘The Rebecca Riots’).

Does yna ddim prinder arwyr.

Yn ôl Llwyd Williams : “Mae’r hen chwedlau ar sodlau’i gilydd ar lethrau Presely a’r oesoedd wedi’u plethu’n un cawdel o reffyn. A dyna’n hetifeddiaeth ni yn y profiad o fyw o dan gysgod y bryniau hen.”

Y dreftadaeth hon y bwriada Cymdeithas Tafarn Sinc ei drosglwyddo i’r cenedlaethau a ddaw. Mae’n ddigon posib y bydd ysgolion lleol am drefnu ymweliadau fel rhan o brofiad addysgol y disgyblion.

Bydd croeso yn cael ei gynnig i ddysgwyr Cymraeg mewn awyrgylch fydd yn rhoi iddyn nhw’r hyder i ddefnyddio eu sgiliau. Fe’u hanogir i fod yn rhugl.


cynheilydd - cefnogwr
slecht - llanast (gair o Sir Benfro - yma 'smashing')
cawdel - medley
rheffyn - rope

Grŵp cymunedol yn cytuno i brynu Tafarn Sinc 

BBC Cymru Fyw 2 Hydref 2017

Mae grŵp cymunedol yng ngogledd Sir Benfro wedi cytuno mewn egwyddor i brynu tafarn leol hanesyddol oedd yn wynebu gorfod cau.

Dywedodd Cadeirydd Cymdeithas Tafarn Sinc, Hefin Wyn, bod y grŵp wedi dod i gytundeb gyda'r perchnogion presennol i brynu'r busnes.

Yn wreiddiol cafodd y dafarn a bwyty ei rhoi ar y farchnad am £295,000, ond ni lwyddodd y perchnogion i ddod o hyd i brynwr.

Cafodd Cymdeithas Tafarn Sinc ei ffurfio a llwyddodd y grŵp i hel dros £200,000, gan eu galluogi i gytuno ar bris am y dafarn gyda'r perchnogion, er nad yw'r pris terfynol wedi cael ei ddatgelu.

'Cyfanswm o £234,000'

Cafodd y grŵp ei sefydlu ddiwedd Gorffennaf yn dilyn cyfarfod cyhoeddus ym Maenclochog, ac fe gafodd gefnogaeth yr actor Rhys Ifans.

Dywedodd Hefin Wyn: "Y bwriad oedd codi £200,000 erbyn Medi 30 a doedd hi ddim syndod fod swm dipyn yn uwch wedi'i godi.

"Mewn gwirionedd codwyd cyfanswm o £234,000."

Yn ôl cydlynydd y prosiect, y cynghorydd Cris Tomos, roedd hyn wedi'u galluogi i roi cynnig am yr eiddo.

"Rydym yn falch o ddweud fod yna drafodaethau ar y gweill ac rydym yn disgwyl i'r cyfreithwyr gwblhau'r pryniant yn enw Cymdeithas Tafarn Sinc cyn diwedd y mis am swm na chaiff ei ddatgelu," meddai.

Roedd yr ymgyrch i godi arian yn cynnwys gwerthu cyfranddaliadau ac ychwanegodd fod yr ymgyrch yn parhau er mwyn sicrhau dyfodol y fenter.

Dywedodd y perchnogion dros y chwarter canrif ddiwethaf, Brian a Hafwen Davies, eu bod wrth eu bodd o weld y gymuned yn prynu eu heiddo.

Cafodd y dafarn wreiddiol ei hadeiladu yn 1876, pan gafodd y rheilffordd o Glunderwen i Rosebush ei hagor. Ei henw gwreiddiol oedd The Precelly Hotel.

Trip i Gastell Henllys

Rwy wedi trefnu taith i Gastell Henllys ar gyfer fy nosbarth Sgwrsio. Cwrdd wrth Gastell Henllys am 10 ar y 19eg o Hydref, a Delun Gibby fydd yn tywys y grŵp o gwmpas a safle.

Pris tocyn yw £4.50. Does dim bws, ac felly bydd rhaid i bawb drefnu cludiant eu hunain.

Mae lle i ragor o bobl (byddai grŵp o 25 yn iawn), felly croeso i ddysgwyr eraill ar lefel Canolradd/Uwch. Cysylltwch â fi: riv1@aber.ac.uk

Jin damsons

 
https://twitter.com/garddioamwy/status/916030649936510978

O ble daeth y dywediad?

Diolch i BBC Cymru Fyw am y darn hwn.

Mae ymadroddion a dywediadau yn gwneud ein hiaith ni'n fwy lliwgar ond dydi hi ddim yn glir bob amser beth yw eu hystyr nac o ble maen nhw wedi dod.

Bu Twm Morys yn bwrw goleuni ar rai ymadroddion Cymraeg ar Raglen Aled Hughes, Radio Cymru ar 4 Hydref 2017 gan geisio esbonio tarddiad annisgwyl ambell un.

Dod i'r fei

"Mae'n debyg mai o'r Saesneg 'vie' mae o wedi dod - 'to vie for' ydy cystadlu efo rywun ac efallai fod yr ystyr i gychwyn yn dod o pan oedd rhyw gardyn pwysig yn dod i'r golwg wrth chwarae cardiau ers talwm - 'wedi dod i'r fei'.

"Mi fuasai rhywun yn disgwyl iddo fo darddu o 'view' - ond maen nhw'n dweud mai o 'vie' y mae'n dod."

Dod at eich coed

"Y coed mewn hen gemau bwrdd, fel gwyddbwyll, ydy'r hyn sydd gan rywun wrth gefn, felly dod yn ôl at eich coed ydy dychwelyd i le diogel, fel pasio'r bêl yn ôl mewn gêm bêl-droed er mwyn diogelu'r bêl. Dod yn ôl at eich coed ydy mynd yn ôl i le diogel - callio."

O'i ben a'i bastwn ei hun

"Rhywun yn gwneud rhywbeth drosto ei hun heb orfod dibynnu ar neb arall, yn anibynnol, ydy'r ystyr. Rydan chi'n cynllunio rhywbeth yn ein pen. Wedyn mae codi pastwn yn ddarlun reit drawiadol o rywun yn penderfynu gwneud rhywbeth, rhywun yn gweithredu. Felly mae rhywun yn gwneud rhywbeth o'i ben a'i bastwn ei hun yn rhywun sy'n penderfynu mynd ati i wneud rhywbeth."

Rhoi'r ffidil yn y to

"Ymadrodd sy'n golygu bod rhywun yn rhoi'r gorau iddi, rhywbeth mae o'n reit dda am ei wneud efallai ac am ryw reswm yn penderyfnu rhoi'r gorau i'w wneud o.

"Yn nhafarn y Plu yn Llanystumdwy mae 'na nifer o bethau'n hongian oddi ar y distiau [=beams], fel mewn nifer o dafarnau eraill - hen bedyll [=lluosog padell] a geriach [=tackle] ceffylau gwedd [cart horses] yn sgleinio a phethau felly.

"Cyn bod y ffasiwn beth ag atic mewn tŷ mi roedd distiau tŷ yn bethau handi i roi pethau i'w cadw a dyna ydy'r ymadrodd yma - rhoi'r ffidil o'r ffordd, i'w gadw ar un o'r distiau yn y to. Mae hynny wedi mynd yn ymadrodd i gyfleu bod rhywun yn rhoi'r gorau i wneud rhywbeth."

Roedd yna eglurhad pellach gan un o wrandawyr Radio Cymru, Kate Wheeler: "Mi glywais ryw dro mai teclyn i hau hadau oedd ffidil. Wedi gorffen hau, cedwid y 'ffidil' yn nho'r sgubor."

Bwrw hen wragedd a ffyn

"Tresio [=pour] bwrw ydy'r ystyr ac mae'r Saeson yn dweud 'raining cats and dogs' am yr un peth. Mae'n debyg ei bod hi o bryd i'w gilydd yn bwrw llyffantod a physgod hefyd ac fe ges i hyd i adroddiad o 1918 o Hendon yng ngogledd Lloegr ac mae'n debyg fod na gawod fawr o lymrïaid - sef llysywod [=eels] sy'n byw yn y tywod ar lan y môr - wedi disgyn o'r awyr.

"Yr egurhad ydy fod na ryw dywydd eithafol, gwynt mawr, wedi codi creaduriaid felly, llyffantod a physgod, i'r awyr a'u gollwng yn rhywle arall. Mae'n wir hefyd fod corwynt yn codi pobl weithiau, fel Dorothy yn The Wizard of Oz, ond go brin y bysa hi wedi bwrw hen wragedd yn llythrennol a dwi'n meddwl mai ymadrodd gwirion ydy o i ddisgrifio glaw gwirioneddol eithriadol.

"Mae 'na eglurhad arall posib. Mae yna ymadrodd arall o ogledd Lloegr, 'it's raining stair rods' - ffyn hir syth i gadw'r carped yn ei le ar y grisiau. Mi rydach chi yn gweld glaw felly weithiau ar slant fel ffyn ac os ydach chi'n meddwl am hen wragedd yn disgyn o'r nefoedd ac yn dal eu ffyn yn syth o'u blaenau - wel yr un math o ddarlun ydi o. Efallai bod yr hen wragedd yma yn taro eu ffyn ar lawr ac yn gwneud sŵn fatha glaw hefyd?

"Y gwir ydy fod iaith yn hoff iawn o chwarae efo geiriau, yn enwedig y Gymraeg, a chreu darluniau. Dyna beth ydi tarddiad llawer iawn o ymadroddion - rhyw olygfa mae rhywun wedi ei ddychmygu a hwnnw'n gafael ac yn aros."

• Mwy o hanes geiriau ac ymadroddion (cyfrif Twitter @EinCymraeg
• Ifor ap Glyn a Hanes yr Iaith mewn 50 Gair (Gwefan Radio Cymru)

Beth am ddywediadau fel 'lladd nadroedd', 'siarad drwy eich het' a 'llyncu mul', o ble maen nhw'n dod? Oes gennych chi fwy o enghreifftiau?

"Angen i wleidyddion uno Cymru" - Hanes a hunaniaeth

(Addasiad o erthygl Golwg360)

Mae un o’r arbenigwyr pennaf ar yr iaith Gymraeg wedi dweud bod rhaid i arweinwyr gwleidyddol wneud mwy i uno’r genedl.

Mae’r Athro Harold Carter eisiau gweld gwleidyddion yn arwain y ffordd i gael gwared ar y rhaniadau yn syniadau’r Cymru am eu cenedl a’u diwylliant.

Mae hefyd eisiau gweld Caerdydd yn cymryd ei chyfrifoldeb yn brifddinas ar gyfer y wlad i gyd.

“Mae angen i Gaerdydd ddarbwyllo’r Cymry ei bod yn ganolfan sy’n cynrychioli Cymru gyfan yn hytrach na cheisio bod yn brifddinas ryngwladol”

Tri chyflwr i Gymro

Yn y llyfr, mae’r cyn ddarlithydd ym Mhrifysgol Aberystwyth yn dweud fod yna dair prif farn ynglŷn â beth sy’n gwneud Cymro:

• Y gallu i siarad yr iaith Gymraeg, a bod pawb sydd heb y gallu yn Gymro eilradd

• Y di-Gymraeg sy’n gwrthod derbyn mai’r iaith yw’r prif beth sy’n gwneud Cymro – maen nhw’n creu eu hunaniaeth o amgylch sefydliadau fel y Cynulliad Cenedlaethol

• Unrhyw un un sydd wedi ei eni yng Nghymru ac sy’n eu hystyried eu hunain yn Gymry am nad oes ganddyn nhw unrhyw gysylltiadau eraill.

‘Amrywiaeth mawr’

“Mae yna amrywiaeth mawr yn yr hunaniaeth Gymreig,” meddai Harold Carter. “Mae gwaith Edward I a’r Ddeddf Uno yn dal i fod yn llwyddiannus am ei fod o wedi disodli undod Cymru gyda gwrthdaro a chasineb.

“Dyw’r genedl ddim yn gwbl ranedig erbyn hyn, ond mae yna raniadau tros elfennau megis yr iaith Gymraeg. Er hynny rwy’n teimlo bod y rhaniadau yn cael eu gorliwio yn fawr,” meddai’r Athro Harold Carter.

“Does dim amheuaeth bod yr iaith Gymraeg yn bwysig iawn i ddiwylliant Cymru ac fe fyddai yna fwlch mawr hebddi. Mae wedi bod yn edau [=thread] allweddol dros y blynyddoedd.”

‘Angen arweiniad’

Mae’r Athro’n credu bod rhaid i’r Cynulliad ddangos arweiniad i uno’r genedl Gymreig.

“Mae angen perswadio’r gwahanol ochrau – gyda’u hamrywiaeth barn am yr hunaniaeth Gymreig – i beidio â gwrthwynebu ei gilydd,” meddai.

Mae’r cyn Athro Daearyddiaeth yn credu y bydd modd uno’r uno’r genedl yn y dyfodol: “Mae’r holl dueddiadau’n awgrymu y gallai’r Cymry gymodi ac uno fel cenedl”

Hanes Cymru

Mae’r llyfr yn amlinellu hanes Cymru ers y Rhufeiniaid gan ddweud bod arfer Cymry’r Canol Oesoedd o rannu tir ymysg yr holl feibion yn gyfrifol am y diffyg undod yn y wlad.

Roedd diffyg tir amaethyddol Cymru hefyd wedi arwain at dlodi ac, yn sgil hynny, at boblogaeth wasgaredig.

Dim ond ar ôl dechrau’r Chwyldro Diwydiannol y tyfodd poblogaeth Cymru ac y cafodd sefydliadau cenedlaethol eu creu. Ar y dechrau oddi mewn i Gymru y daeth y mewnfudwyr i’r ardaloedd diwydiannol.

Yn y llyfr, sy’n cael ei gyhoeddi gan y Sefydliad Materion Cymreig, mae Harold Carter yn dweud bod mewnfudo i Gymru wedi gwanhau’r iaith, ond bod mudo gan Gymry Cymraeg ifanc i ddinasoedd fel Caerdydd wedi cryfhau’r iaith mewn ardaloedd ble’r oedd hi’n wan.

Against the Odds. The Survival of Welsh Identity , IWA, 150pp £9.99. (Llun:IWA)

Galar a fi - trafod galar

Diolch i BBC Cymru Fyw am y darn hwn:

http://www.bbc.co.uk/cymrufyw/41446560

Mae llyfr sy'n trafod galar unigolion wedi ei argraffu am y trydydd gwaith o fewn tri mis.

Cafodd Galar a Fi ei gyhoeddi gyntaf ddiwedd mis Gorffennaf ac ers hynny mae'r cyhoeddwr, Y Lolfa, yn dweud bod dros 2,000 o gopïau wedi eu gwerthu.

Dyw argraffu llyfr newydd sawl gwaith "ddim yn beth cyffredin", meddai Arwel Jones, pennaeth adran grantiau Cyngor Llyfrau Cymru.

Ychwanegodd: "Mae 'na ryw ddau neu dri yn ail argraffu tra bod o yn ffres fel petai."

"Mae o yn beth mwy cyffredin i lyfr sydd wedi bod allan am rai blynyddoedd i ail argraffu. Mae hynny yn digwydd yn rheolaidd.

"Mae rhywle o gwmpas y 30, ychydig yn llai ambell flwyddyn, ychydig yn rhagor flwyddyn arall, o lyfrau plant ac oedolion yn ail argraffu bod blwyddyn.

"Mae hynny yn rywbeth llawer mwy cyffredin na llyfr ffres fel hyn."

• Nerth mewn galar: Profiad Nia Gwyndaf o golli ei gŵr, Eifion Gwynne
• 'Rhaid cael gwared ar dabŵ galar'
• Delio gyda salwch meddwl

Fel arfer mis Tachwedd a Rhagfyr yw'r cyfnod prysuraf o ran gwerthiant llyfrau ac mae ennill gwobr uchel ei bri hefyd yn medru bod yn hwb.

"Beth sy'n rhyfeddol am hwn yw bod e wedi gwerthu cymaint mewn adeg lle does dim cymaint o brynu," meddai Garmon Gruffudd, rheolwr Y Lolfa.

"Mae hwn wedi mynd i dri argraffiad mewn adeg tawel o'r flwyddyn o ran gwerthiant."

Mae sawl person wedi cyfrannu at y gyfrol gan gynnwys yr awdures Sharon Marie Jones a gollodd ei mab Ned mewn damwain y llynedd.

Mae Nia Gwyndaf, a gollodd ei gwr, Eifion Gwynne ym mis Hydref 2016 mewn damwain car yn Sbaen, hefyd wedi cyfrannu.

Yn 2015 cafodd casgliad o brofiadau pobl oedd yn trafod salwch meddwl ei gyhoeddi, Gyrru Drwy Storom, oedd hefyd yn llwyddiant.

Yn ôl Arwel Jones prin yw'r math yma o lyfr sydd ar gael yn y Gymraeg.

"Dwi'n meddwl bod Gyrru Drwy Storom, oedd yn trafod iselder, yn rhywbeth roedd pawb yn gymharol hyderus oedd wedi gweithio yn Saesneg," meddai.

"Doedd 'na ddim rheswm iddo fo beidio gweithio yn Gymraeg.

"Ond pan roedden nhw'n cyflwyno'r syniad o drafod galar, falle nad oedd hwnnw mor gyffredin. Falle bod hwn o flaen y zeitgeist yn hynny o beth, yn torri tir newydd."

Gwerthu mewn sawl siop

Cytuno ei fod yn llenwi bwlch mae Garmon Gruffudd, ond hefyd y ffaith bod y rhai wnaeth gyfrannu i'r casgliad yn dod o bob cwr o Gymru.

Dywedodd: "Mae'r llyfr yma, mae cyfranwyr o bob man yng Nghymru bron a bod, yn y gogledd orllewin, yn ardal Aberystwyth, Ceredigion, Caerdydd.

"Mae'r gwerthiant wedi bod trwy'r siopa' i gyd wedyn ac mae hwnna wedi bod yn help mawr."