Croeso!

Blog ar gyfer pobl sy'n dysgu Cymraeg yn ardal Aberteifi yw hwn. Mae'n cynnwys adnoddau ac erthyglau sy'n berthnasol i'n dosbarthiadau sgwrsio. Byddwn ni'n trafod ystod eang o destunau yn ystod y flwyddyn (garddio, byd y natur, byd busnes a gwaith, hanes lleol, coginio, tafodiaith, barddoniaeth i enwi ond rhai o'r pynciau) gan edrych ar wahanol fathau o'r iaith. Croeso i bawb sydd am ddatblygu eu sgiliau Cymraeg.

Sunday 24 December 2017

Ifan Gwynedd yn ystyried dilyn ôl traed ei dad-cu

Diolch i BBC Cymru Fyw am yr erthygl hon.

Eleni, fe gollwyd un o artistiaid amlycaf Cymru. Yn 87 oed, roedd Aneurin Jones yn enwog am bortreadau o gymeriadau cefn gwlad a cheffylau Cymreig.
Bu'n astudio Celf Gain yng Ngholeg Celf Abertawe o 1950 hyd at 1955.
Gweithiodd fel athro celf a bu'n bennaeth celf yn Ysgol y Preseli, Crymych, hyd nes 1986.
Mae ei fab, Meirion Jones, hefyd yn artist amlwg.

Gwylio ei dad-cu

Nawr mae ŵyr Aneurin, Ifan Gwynedd, sy'n 18 oed, yn astudio celf yng Ngholeg Sir Gâr, ac yn ystyried dilyn gyrfa yn y byd celf.
"Fi wastad wedi mwynhau tynnu lluniau ers oedran cynnar iawn... mae'r diddordeb wedi tyfu.. dwi wedi dechrau paentio a sgetsio mwy o ddifri'," meddai.


Image caption Fe aeth Ifan Gwynedd ati i baentio'r hunan bortread yma yn "reddfol" ar ôl i Aneurin Jones farw
Dywedodd bod ei Dad-cu, Aneurin Jones, wedi bod yn ddylanwad mawr: "Roeddwn i yn mynd allan i stiwdio Tad-cu pan oeddwn i 4 neu 5 oed. Mae e wedi bod yn ddylanwad mawr iawn - jyst bod allan yn y stiwdio a gweld y paentiadau mawr 'ma.
"Roeddwn i yn gwylio fe yn dawel a gweld shwd oedd e'n neud e'."

'Diwedd cyfnod'

Yn ôl Ifan, mae'r testunau oedd yn diddori ei dad-cu yn "perthyn i gyfnod arall".
"Os bydden ni'n gwneud rhywbeth tebyg bydde fe ddim yn gwneud synnwyr - mae e bron iawn wedi cofnodi diwedd cyfnod," meddai.
Mae'n dweud hefyd bod ei ewythr, Meirion Jones, wedi bod yn "ddylanwad mawr".
Image caption Mae Ifan Gwynedd wedi cwblhau'r llun hwn o'i dad-cu yn ddiweddar
Image caption Yn ogystal â phortreadau mae Ifan yn hoffi arlunio tirluniau ardal Sir Gaerfyrddin a Cheredigion
Fel artist, mae Ifan yn dilyn ei drywydd ei hun. Mae'n hoff iawn o wneud hunan bortreadau a phortreadau o'r teulu.
Yn ddiweddar, mae e wedi cwblhau portread trawiadol o'i dad-cu, ac mae'n hoff iawn o wneud tirluniau o Sir Gaerfyrddin a Cheredigion.
"Fi'n cael mwynhad. Dywedwch bod chi'n gwneud sgets ac yn cael popeth yn iawn o ran y cyfansoddiad, y golau a'r cysgod... fel oedd artistiaid fel Augustus John yn gwneud."

'Yn y genes'

Yn ôl Ifan, mae'n ystyried dilyn gyrfa fel arlunydd, ond ar hyn o bryd mae'n canolbwyntio ar fwynhau ei waith celf.
"Mae diddordeb 'da fi a dwi'n mwynhau a 'na beth sydd yn bwysig. Rwy'n astudio cwrs sylfaen yn y coleg celf yng Nghaerfyrddin."
O ble mae'r ddawn yn dod felly? Oes yna ddawn gynhenid yn y teulu?
"Mae'n rhaid bod rhywbeth ynddoch chi. Mae popeth yn y genes, yn y doniau sydd gyda chi."



Saturday 23 December 2017

Tywydd mawr a thywydd mwyn

Os cân y robin ar ben llwyn
Byddwn siŵr o dywydd mwyn;
Os cân y robin is i lawr
Byddwn siŵr o dywydd mawr!
(Diolch i Ein Cymraeg am y pennill hwn)

Mins peis Barti Rum

Nadolig llawen a blwyddyn newydd dda i chi oll!

https://twitter.com/ArwyrBwydCymru/status/943571875774517248

Saturday 9 December 2017

Oer yw'r eira ar Eryri - rowlio'r R

Diolch i BBC Cymru Fyw am yr erthygl ddifyr hon.

Oer yw'r eira ar Eryri. Dydy brawddeg fel hon ddim yn hawdd i'w llefaru i unigolion sydd yn ynganu'r lythyren 'r' mewn ffyrdd gwahanol.

Cafodd y pwnc ei drafod ar raglen Aled Hughes ar BBC Radio Cymru yr wythnos hon.

Mae'r digrifwr a'r cyflwynydd Dilwyn Morgan yn un sydd wedi cofleidio ei 'nam lleferydd'.

"Dwi ddim yn siŵr iawn o ble ddaeth o. Ond 'nes i ddim sylwi arno fo nes i mi ddechrau gwneud pethau'n gyhoeddus a 'dwi wedi dod yn ymwybodol ohono fo wedyn.

"Dwi'n cofio aelod o Merched y Wawr yn d'eud wrtha'i mod i'n reit ciwt efo fo.

"Mi 'nes i raglen i S4C rai blynyddoedd yn ôl achael mynd at arbenigwr yn Ysbyty Allt-Wen i geisio fy nghael i stopio'r 'errian' 'ma.

"Mi es i yno rhyw dair, bedair gwaith a chael fy ffilmio, a wir i chi, mi oedd yr 'errr' yn dechrau newid, a dwi'n siŵr fyswn i wedi gallu cael gwared ohoni. Ond mi nes i benderfyniad i'w chadw hi, oherwydd mae'n rhan annatod ohona' i, Dilwyn Morgan."

Rhywbeth Pen-Llŷnaidd?

Ond wnaeth yr actores Mirain Fflur - sydd fel Dilwyn Morgan yn wreiddiol o Ben Llŷn - benderfynu ar gyfeiriad gwahanol.

"Roedd genna'i 'errr' eithaf cryf, yng nghefn y gwddf. Mae nifer o'r teulu'n ynganu 'err' yr un ffordd - dwi'n meddwl ei fod o'n beth Pen Llŷn-aidd.

"'Dwi a'm mrawd yn dweud 'err' yr un fath, a 'da ni wedi'i basio fo 'mlaen i'n cefndryd a'n cyfnitherod ar y ddwy ochr!

"Yn yr ysgol gynradd, ges i erioed drafferth ac erioed sylwi arno fo lawer, ond yn yr ysgol uwchradd, roedd yn dipyn o destun sbort, er ddim yn fy mhoeni'n ormodol.

"Ond ar y pryd, ro'n i'n Ysgol Glanaethwy, ac un diwrnod, gofynnodd Cefin [Roberts] i mi sut fyswn i'n licio dysgu dweud 'r' yn iawn?

"Roedd hynny fatha aur i mi ar y pryd ac wrth fy modd. Dim ond rhyw bythefnos gym'rodd y broses."

Ond dydy'r broses o ail ddysgu ynganu'r lythyren 'r' ddim yr un fath i bawb yn ôl Cefin Roberts.
"Mae pob unigolyn yn wahanol. Roedd Mirain yn awyddus iawn i ddysgu oherwydd ei bod hi, fel nifer sydd yn dod i Ysgol Glanaethwy, eisiau perfformio.

"Ar y llaw arall mae Dilwyn yn bersonoliaeth a dwi'n deall pam ei fod o'n teimlo fod yr 'err' yn rhan o'r bersonoliaeth honno. Ond mae actorion angen yr eglurder 'na a hyfforddiant i ynganu'n gywir.
"Os 'da chi'n hapus gyda'ch 'err' chi, yna popeth yn iawn. Ond os ydy o'n creu problemau neu'n dod ar draws eich gyrfa chi, yna dyna pryd mae angen edrych arni'n fanylach."

Y dylanwad Ffrengig?

Sut mae Cefin felly yn ceisio helpu unigolion fel Mirain?

"Dwi'n hyfforddi weithiau trwy ddefnyddio darn o farddoniaeth, ond yn dechnegol mae 'na o leia' chwech neu saith o ffyrdd gwahanol i ddweud 'r' yn anghywir.

"Er enghraifft, roedd Mirain yn dweud yr 'r' mewn ffordd eithaf Ffrengig, a mae'n debyg fod hynna wedi deillio o'r llys Ffrengig pan oedd Siwan yma yng Nghymru.

"Yn ôl y son, ddaeth hyn â dylanwad Ffrengig i'r iaith Gymraeg, a bod hynna wedi pasio i'r werin, oedd yn trio efelychu'r brenhiniaeth. Dwi ddim yn gwybod pa mor wir ydy hynna, ond mae hi'n stori dda."

Drysau yn agor

Sut aeth Cefin ati felly i helpu Mirain?

"Mi 'naeth o roi cyfres o frawddegau i mi ddysgu eu dweud yn gywir. Er enghraifft, 'Draw dros y drws.' Yn y frawddeg hon, mae'r 'd' yn golygu fod y tafod yn y lle cywir i rowlio'n gywir ar gyfer yr 'r'.

"Y foment ro'n i'n gwybod fy mod i wedi troi'r gornel oedd pan o'n i'n fy llofft ar ôl bod yn y côr, ac wedi bod yn dweud y frawddeg 'draw dros y drws' drosodd a throsodd yn fy mhen ac mi ddigwyddodd o. Sgrech wedyn a gweiddi ar Mam i ddod i wrando."

Dywedodd Cefin: "Anaml iawn wrth siarad yn gyffredinol mae Cymry yn rowlio'r 'r' yn galed, iawn.
"Yn y rhan fwyaf o achosion mae'n berffaith bosib rhoi 'r llythyren 'd' yn lle 'r' mewn gair heb newid y sŵn llawer.

"Ond cam cyntaf yw hwn mae'n bwysig pwysleisio, ac mae rhai pobl a nam lleferydd gwahanol, er enghraifft yn dweud 'l' neu 'f' yn lle'r 'r'. Ond unwaith 'dych chi wedi gafael ar y dechneg gywir, yna 'da chi on to a winner."

Elan Grug Muse - Coffi

https://youtu.be/c122xAKd0Fk

Sunday 3 December 2017

Cywilydd Cymru - Pa genedl arall?

Diolch i Golwg360 am y blogiad bach yma gan Dylan Iorwerth.

Lle braf ydi Trefaldwyn yn yr hydref. Mi fuodd Llywelyn ap Gruffydd – Llywelyn Ein Llyw Olaf – yno union 750 mlynedd yn ôl ac mae’n siŵr ei fod yntau wedi meddwl yr un peth.

Wel, fuodd o ddim cweit yn y dre’ Normanaidd efo’r castell uchel, ond mi fuodd rhyw ddwy filltir oddi yno, ar lan afon Hafren, hyd yn oed yn ei dŵr hi.

Yno yr arwyddodd o gytundeb oedd, am y tro cynta’, yn golygu bod brenin Lloegr yn ei gydnabod o’n Dywysog Cymru ac yn cadarnhau y byddai holl arglwyddi eraill y wlad yn gorfod talu gwrogaeth [homage, allegiance] iddo fo.

Cymru unedig, annibynnol, barhaol – dyna addewid y cytundeb. Am y tro cynta’, a’r ola’ hefyd.
Mae’n wir fod Llywelyn wedi gorfod talu arian go hael am y cytundeb ac ildio ychydig o diroedd yr oedd o wedi’u hennill; ardaloedd sydd bellach yn Lloegr ond lle mae olion y Gymraeg i’w teimlo o hyd.

Mi allech chi ddadlau mai’r cytundeb yna oedd uchafbwynt annibyniaeth ac undod Cymru – o dderbyn realpolitik y cyfnod, doedd dim disgwyl llawer gwell.

Ddiwedd Medi 1267 oedd hynny ond yn Nhrefaldwyn ym mis Tachwedd 2017, doedd dim arwydd fod y digwyddiad na’r dyddiad wedi’i gofnodi, heb sôn am gael ei ddathlu.

Does yna ddim byd i’ch cyfeirio chi chwaith at Ryd Chwima, y man bas yn yr afon lle cafodd y cytundeb ei arwyddo, ar y ffin bryd hynny rhwng Cymru a thiroedd concwest y Saeson.

Mi fyddech chi’n meddwl ei fod yn gyfle i bobol Trefaldwyn ddenu ymwelwyr a phwysleisio ei lle yn hanes Cymru.

Yn fwy na hynny, mi fyddech chi’n disgwyl i Lywodraeth ac asiantaethau ac awdurdodau lleol wneud sbloet [celebration] fawr o binacl grym gwleidyddol Cymru.

Ond wnaethon nhw ddim. A wnaethon ninnau ddim chwaith.

Cwch Gwenyn - Ifor ap Glyn a Genod Droog

https://youtu.be/1hZ3700TU4I

Aled Hall a David Beckham

https://youtu.be/FRBjhVlmq30

Darlunair - Efa Lois sy'n darlunio geiriau

Pellweledydd, goser a lleugylch

https://youtu.be/f8OoZAJFKsA

Friday 1 December 2017

Huw Edwards: Llangennech


Diolch i BBC Cymru Fyw am yr erthygl hon.

Mae cynlluniau Cyngor Sir Caerfyrddin i newid statws iaith Ysgol Llangennech wedi esgor ar ffrae chwerw yn y pentref.

esgor - rhoi genedigaeth i, rhoi bod i rywbeth
rhoi genedigaeth i, geni, dwyn i’r byd; bwrw (~ ar rywun/rywbeth) to give birth to 2 (yn ffigurol) yn rhoi bod i rywbeth

Hawlfraint © Gwerin (www.gwerin.com) 2005 - 2017. Cedwir pob hawl.
rhoi genedigaeth i, geni, dwyn i’r byd; bwrw (~ ar rywun/rywbeth) to give birth to 2 (yn ffigurol) yn rhoi bod i rywbeth

Hawlfraint © Gwerin (www.gwerin.com) 2005 - 2017. Cedwir pob hawl.

Ers i aelodau'r awdurdod lleol bleidleisio ym mis Ionawr i ollwng y ffrwd Saesneg yn Ysgol Llangennech ger Llanelli, mae rhai rhieni wedi bod yn protestio yn erbyn y cynlluniau i'w gwneud yn ysgol cyfrwng Cymraeg.
Un o gyn-ddisgyblion amlycaf yr ysgol yw'r darlledwr Huw Edwards. Mae'n rhannu ei deimladau ynglŷn â'r dadlau sydd yn bygwth creu rhwygiadau dwfn ym mro ei febyd:

rhwygiad - toriad, rhaniad
mebyd - y cyfnod o fod yn blentyn/llanc


Rhoes Ysgol Llangennech - ac addysg cyfrwng Cymraeg - ddechrau arbennig i mi ar daith bywyd ac fe fyddaf yn dragwyddol ddiolchgar amdanynt.

Deuthum i fyw i Langennech o Benybont-ar-Ogwr yn fachgen pedair oed, a bu'r profiad o dreulio plentyndod mewn pentref Cymraeg ei iaith yn fantais ac yn fendith.

Bu newid mawr ers y cyfnod hwnnw - mae Cyfrifiad 2011 yn adrodd ei stori ei hun - ond mae Llangennech yn dal i fod yn bentref sydd yn cynnal y diwylliant Cymraeg yn driw a ffyddlon.


Byddaf yn ymweld yn gyson er mwyn cefnogi'r ymdrechion. Asgwrn cefn y traddodiad hwnnw yw'r ysgol leol y mae i'w phrifathro a'i staff a'i disgyblion enw ardderchog ar draws y sir.

Prif nodweddion bywyd Llangennech yn ystod fy llencyndod i oedd diwydrwydd - roedd 'na waith i gannoedd yn stordai'r Llynges, yr 'RN' hollbresennol - a chytgord cymdeithasol.

diwydrwydd - gweithgarwch dyfal (diligence)
cytgord - cytundeb

Disgwylid i ni'r 'bobl ddŵad' barchu cymeriad a naws y pentref ac fe'n derbyniwyd ni â breichiau agored. Dyna'r fargen. A bargen deg iawn oedd honno, yn fy marn bach i. Mae'n bosib bod realiti newydd ar waith erbyn hyn.

'Gwreiddiau yn bwysig'

Bu 1970 yn flwyddyn o gyffro ac o bryder yn ein teulu ni. Pentref Llafur oedd Llangennech bryd hynny - roedd y cynghorydd Mel Thomas yn un o hoelion wyth y blaid yn Sir Gaerfyrddin - ac fe benderfynodd fy nhad, y diweddar Athro Hywel Teifi Edwards, bod angen herio grym Llafur yn y pentref.

Credai erbyn hynny ei fod wedi hen ennill ei le fel 'un o fois y pentref', a pha ryfedd gan mai yng nghlwb rygbi Llangennech y treuliai oriau maith yng nghwmni'r criw bywiog yno?

Ond fe deimlai ambell un, heb os, fod Dad wedi cymryd cam yn rhy gynnar: buasai'n drigolyn ers pum mlynedd yn unig.

Fe gollodd ef a Phlaid Cymru yr etholiad hwnnw yn erbyn Llafur a'u hymgeisydd gweithgar, Gordon Lewis, 'un o fois y pentref' go iawn. Anghofiwyd y cyfan yn fuan wedyn gan fod Dad wedi dechrau triniaeth am ganser (cael a chael oedd hi iddo ddod drwyddi) ond fe ddysgwyd gwers ddefnyddiol ganddo yn wleidyddol. Mae gwreiddiau yn bwysig iawn, iawn mewn cymuned fel Llangennech.

cael a chael - touch and go

'Dwyn anfri'  [bring into disrepute]

Erbyn Mai 1977 roedd Dad wedi llwyr wella - ac wedi ymgynefino yn ddigamsyniol - ac fe gipiodd y sedd yn yr ail gyfres o etholiadau i Gyngor Sir Dyfed. A dyna ddechrau ar gyfnod o brysurdeb dihafal iddo ym myd llywodraeth leol, yn enwedig o safbwynt addysg yn y sir.

ymgynefino - dod yn gyfarwydd â
digamsyniol -  unmistakable
dihafal - unrivalled, unique 

Yn ystod y cyfnod hwn yr agorwyd Ysgol Gyfun y Strade, gan gynnig addysg uwchradd trwy gyfrwng y Gymraeg i filoedd o blant ardal Llanelli. Y tristwch mwyaf i Dad oedd bod y datblygiad yn rhy hwyr i mi ac i'm chwaer: bu'n rhaid i ni'n dau fynd i hen ysgolion gramadeg y dref.

Yn rhinwedd cyfraniad fy nhad i gyfundrefn addysg y sir, gofynnwyd i mi yn ddiweddar beth fyddai ei agwedd ef at y ffrwgwd cyhoeddus iawn yn Llangennech ynghylch y polisi iaith ym myd addysg.

yn rhinwedd - by virtue
cyfundrefn - system 

Wedi'r cyfan, bu yntau yn ei ddydd yn gadeirydd llywodraethwyr yr ysgol. Does dim angen celu na gwamalu: byddai'r twrw wedi ei ddigio yn arw - yn bennaf oherwydd bod y ffrae wedi dwyn anfri ar enw da Llangennech.

celu - cuddio
gwamalu - waver
digio - gwneud yn ddig

Byddai hefyd wedi tynnu sylw yn ei ffordd ddeifiol ei hun at eironi'r sefyllfa, sef bod mwyafrif o gynghorwyr Llafur y sir wedi gwrthod cefnogi polisi eu prif weinidog, Carwyn Jones, a'u llywodraeth Lafur eu hunain yng Nghaerdydd.

deifiol - scathing, withering

Ac fe fyddai wedi herio a phrocio a phlagio byddin o bobl - gan gynnwys gwleidyddion etholedig yr ardal - i fynegi eu barn yn glir ac yn groyw ar y mater. Byddai'n sicr wedi croesawu'r cyfle i ddelio â sylwadau'r Dr John Plessis, sef y ficer a soniodd am 'the seeds of sectarianism in the community.

procio - provoke, poke
croyw - plaen, eglur

Miliwn o siaradwyr Cymraeg

Sut ar y ddaear y codwyd helynt fel hyn ym mhentref Llangennech? Mae'r esboniad yn syml ar un lefel. Mae Llywodraeth Cymru, dan reolaeth Llafur Cymru, wedi gosod targed o filiwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050.

Mae'r polisi o newid statws ieithyddol Ysgol Llangennech yn rhan o'r strategaeth honno. Ac felly dyma Gyngor Sir Gaerfyrddin, awdurdod lleol dan reolaeth Plaid Cymru, yn ufuddhau i bolisi Llafur Cymru. Dyna yw'r ffeithiau moel.

ufuddhau - obey

Mae Carwyn Jones yn sicr yn ddiffuant ei gefnogaeth i'r polisi, ac mae'r gweinidog Alun Davies yn gadarn ei ymrwymiad. Y broblem, yn ôl ffynonellau Llafur, yw bod rhai o ffigurau amlycaf y blaid yn y sir yn llugoer iawn eu hagwedd, a'u bod yn ofni herio'r sawl sy'n bendant yn erbyn.

diffuant - sincere


Mae elfen arall y carwn ei thrafod yma, a'i thrafod yn ofalus yn rhinwedd canllawiau cyflogaeth y BBC. Peth anhepgorol bwysig mewn democratiaeth iach yw cynnal safon trafodaeth gyhoeddus, parchu ymdrechion i ganfod y gwir, ac ymwrthod yn gadarn â phob ymgais i gamarwain.

anhepgorol - indispensible
ymwrthod - abstain, refrain 

Mae cyfryngau cymdeithasol yn rhoi'r cyfle i bawb i fynegi barn yn gyhoeddus. Dylai'r sawl sy'n manteisio ar y cyfle - gan gynnwys newyddiadurwyr - wneud hynny mewn ffordd gyfrifol, yn enwedig ar fater mor sensitif â pholisi iaith yng Nghymru.

Mewn democratiaeth iach, mae gan newyddiadurwyr yr hawl i ofyn cwestiynau. Nid dangos 'rhagfarn' yw herio neu gynnwys ffeithiau sy'n 'anghyfleus'. Ond peth maleisus, yn sicr, yw cyhuddo newyddiadurwr o 'ragfarn' am wneud ei waith yn gydwybodol.

maleisus - malicious

Gwelir tuedd beryglus - ymhlith rhai Cymry Cymraeg, hefyd - i gwyno am 'ragfarn' pan ddarlledir adroddiad sy'n cynnwys ffeithiau nad oes croeso iddynt. Yn yr un modd, ceisiodd ambell un o'r protestwyr yn Llangennech fy 'mherswadio' i beidio â dangos diddordeb yn yr helynt, trwy ddanfon cwyn at y BBC - a chrybwyll lliw gwleidyddol fy nhad fel 'tystiolaeth'.

crybwyll - mention, refer to

Barnwch drosoch eich hunain.

Y gobaith mwyaf yn awr - mewn oes o wadu gwirionedd a gwyrdroi ffeithiau - yw bod pobl ar y ddwy ochr yn dysgu gwersi pwysig er mwyn codi safonau ymgyrchoedd y dyfodol.