Croeso!

Blog ar gyfer pobl sy'n dysgu Cymraeg yn ardal Aberteifi yw hwn. Mae'n cynnwys adnoddau ac erthyglau sy'n berthnasol i'n dosbarthiadau sgwrsio. Byddwn ni'n trafod ystod eang o destunau yn ystod y flwyddyn (garddio, byd y natur, byd busnes a gwaith, hanes lleol, coginio, tafodiaith, barddoniaeth i enwi ond rhai o'r pynciau) gan edrych ar wahanol fathau o'r iaith. Croeso i bawb sydd am ddatblygu eu sgiliau Cymraeg.

Thursday 30 May 2013

Dangosaf iti Lendid gan Dafydd Rowlands





Dere, fy mab,
i weld rhesymau dy genhedlu,                            [cenhedlu - conceive, beget]
a deall paham y digwyddaist.
Dangosaf iti lendid yr anadl sydd ynot,             [glendid - beauty, fairness]
dangosaf iti’r byd 
sy’n erwau drud rhwng dy draed.                      [erw - acre]

Dere, fy mab,
dangosaf iti’r defaid sy’n cadw, mewn cusanau, y Gwryd yn gymen,  [gwryd - fathom]
                                                                                                                        [cymen - neat]
y fuwch a’r llo yng Nghefen Llan, 
bysedd-y-cŵn a chlychau’r gog,
a llaeth-y-gaseg ar glawdd yn Rhyd-y-fro;            [llaeth y gaseg -honeysuckle]

dangosaf iti sut mae llunio’n gain
chwibanogl o frigau’r sycamorwydd mawr             [chwibanogl - whistle, flute]
yng nghoed dihafal John Bifan,                                 [dihafal - peerless]
chwilio nythod ar lethrau’r Barli Bach, 
a nofio’n noeth yn yr afon;

dangosaf iti’r perthi tew
ar bwys ffarm Ifan a’r ficerdy llwyd,
lle mae’r mwyar yn lleng                                                 [lleng - legion]
a chnau y gastanwydden yn llonydd ar y llawr;           [llonydd - motionless]

dangosaf iti’r llusi’n drwch                                              [llus - bilberries]
ar dwmpathau mân y mwsog ar y mynydd;                [mwsog - moss]

dangosaf iti’r broga
yn lleithder y gwyll,                                                         [lleithder - dampness  gwyll- darkness]
ac olion gwaith dan y gwair;

dangosaf iti’r tŷ lle ganed Gwenallt.

Dere, fy mab,
yn llaw dy dad,
a dangosaf iti’r glendid
 sydd yn llygaid glas dy fam.
© Y Lolfa



Dafydd Rowlands

Roedd Dafydd Rowlands (25 Rhagfyr 1931 - 26 Ebrill 2001) yn weinidog gyda'r Annibynwyr, yn ddarlithydd, ac yn llenor. Ganwyd ym Mhontardawe. Gan adael y weinidogaeth aeth i ddysgu yn Ysgol Ramadeg Y Garw ac yn 1968 fe'i penodwyd ar staff Coleg y Drindod, Caerfyrddin yn yr Adran Gymraeg, ac yn ddiweddarach dechreuodd ysgrifennu sgriptiau i'r teledu. Enillodd y Goron a'r Fedal Ryddiaith yn Eisteddfod Genedlaethol Cymru Sir Benfro 1972. Bu'n archdderwydd (Dafydd Rolant) o 1996 i 1999.

Friday 24 May 2013

Llyr Evans yn y Gadair

Dyn swil, tal a thenau yn y gwynt ar ben Moel Famau:


Sunday 12 May 2013

Polisi Iaith 'Pants' Marks a Spencer



Tra bu 20 o aelodau Cymdeithas yr Iaith yn picedu siop M&S Caerfyrddin heddiw (11 Mai) oherwydd ei diffyg defnydd o'r Gymraeg wrth ailfrandio'r siop,  gwnaeth un o'r aelodau ymwisgo mewn siwt a het M&S a chyflwyno ei hun fel "Mark Spencer". Treuliodd 5 munud yn dweud wrth siopwyr na allai M&S ymdrafferthu gyda materion bach "pitw" fel yr iaith Gymraeg ac y dylai pobl leol fod yn falch fod y siop yn y dre gan eu bod yn gwerthu'r "pants gorau yn y byd".  

Mae'r Gymdeithas wedi ailfrandio'r siop fel ("Methiant & Siom")

Meddai Hazel Charles Evans, sydd wedi bod yn ymgyrchu ers blynyddoedd:

Yn ogystal â chael hwyl am ben cymeriad Mark Spencer heddiw, rydyn ni'n lansio ymgyrch i Gymreigio Marks and Spencer. Byddwn ni'n cyhoeddi cyfres o brotestiadau a digwyddiadau i bwyso ar y siop dros y misoedd i ddod. Bydd y nesaf ar ddydd Sadwrn 29ain Mehefin am 11 o’r gloch pryd y byddwn ni'n cyflwyno pants i'r siop i ddangos iddyn nhw fod eu polisi iaith yn “pants”. Rydyn ni'n gofyn i bobl ddod â phants gyda nhw i'r brotest neu i'w gadael gyda ni ar stondin y Gymdeithas yn Eisteddfod yr Urdd.

“Rydyn ni wedi cael problemau gyda Marks and Spencer ers blynyddoedd. Yn ddiweddar fe wnaeth rhai o staff y siop gwrdd gyda ni cyn iddyn nhw ail-frandio'r siop yng Nghaerfyrddin. Er nad oedden nhw'n bwriadu gwneud popeth roedden ni'n gofyn amdano roedden ni'n eithaf gobeithiol. Ond aeth arwyddion newydd lan yn y siop yn ddiweddar – rhai uniaith Saesneg. Mae hynny'n gam nôl o ran y cwmni. Methiant ydyn nhw, ac mae'n Siom i ni. Rydyn yn eu hail-frandio yn siop "Methiant a Siom" “Mae'r cymeriad Mark Spencer yn dod i Gaerfyrddin heddiw i ddangos yn union beth yw agwedd y siop tuag at Gaerfyrddin a'r Gymraeg – does dim diddordeb na pharch gyda nhw tuag aton ni, eu prif ddiddordeb yw gwneud elw.”
Mae Cymdeithas yr Iaith yn galw ar Marks and Spencer i sicrhau:

1.Arwyddion parhaol a dros dro yn ddwyieithog

2. Staff sy'n siarad Cymraeg a bod recriwtio staff Cymraeg


3. Defnydd o’r uchelseinydd yn ddwyieithog


4. Cynnyrch o Gymru’n cael ei labelu fel cynnyrch o Gymru yn hytrach na Phrydain

Cân yr Wythnos: Migldi Magldi


Canu Penillion

Dyma enghraifft o ganu penillion dull y De. Byddai'r cantorion yn cystadlu pennill fesul penill trwy ganu pennill newydd fel "ateb" i'r pennill blaenorol. Ceir esboniad diddorol ar Wikipedia mewn erthygl am enghraifft anabyddus arall, sef "Deck the Halls".

Migldi, magldi yw swn morthwyl y gof ar yr einion.




Ffeind a difyr ydyw gweled,
Migldi magldi, hei, now, now.
Drws yr efail yn agored,
Migldi magldi, hei, now, now.
Ar go' bach a'i wyneb purddu,
Migldi magldi, hei, now, now.
Yn yr efail yn prysur chwythu,
Migldi magldi, hei, now, now.

Ffeind a difyr hirnos gaea'
Migldi magldi, hei, now, now.
Mynd i'r efail am y cynta';
Migldi magldi, hei, now, now.
Pan fo rhew ac eira allan
Migldi magldi, hei, now, now.
Gorau pwynt fydd wrth y pentan,
Migldi magldi, hei, now, now.

[Ffeind a braf yw sŵn y fegin,
Migldi magldi, hei, now, now.
Gwrando chwedl, cân ac englyn,
Migldi magldi, hei, now, now.
Pan fo'r cwmni yn ei afiaith,
Migldi magldi, hei, now, now.
Ceir hanesion llawer noswaith,
Migldi magldi, hei, now, now.]

Pan ddaw'r môr i ben y mynydd,
Migldi magldi, hei, now, now.
A'i ddwy ymyl at ei gilydd,
Migldi magldi, hei, now, now.
A'r coed rhosys yn dwyn 'fala,
Migldi magldi, hei, now, now.
Dyna'r pryd y cei di finna',
Migldi magldi, hei, now, now.



Wednesday 8 May 2013

Garth Celyn - Gwilym Bowen Rhys




Garth Celyn

gan Gwilym Bowen Rhys

Yn ifanc yr oeddem yn un, a’n tadau oedd yn gytun


Mai uno ein tiroedd oedd raid i gadw’r heddwch ddi-baid.


Ffrainc leuadau i ffwrdd ond ffawd a wnaeth i ni gwrdd


A thyngu i gadw yn daer rhwng muriau’r eglwys yng Nghaer.


Tir Gwynedd a dyfodd yn gryf dan drefn a chytgord ein ty,


Ond tyfodd y bylchau yn fwy gan adael blas sur ar y clwyf.


I frwydr ar ol brwydr mewn llaid, o’r celyn at elyn oedd rhaid


Ac oer oedd y gwely o hyd a Brewys yn gynnes a chlyd.


Cytgan


Ond na i gadw at fy ngair


Fydda i’n yn ffyddlon fel y wawr.


Paid gwrando ar y si, paid mynd a’m gadael i


A na i drio peidio gadael chdi i lawr,


A chadw’n daer a’m llygaid at  y llawr.



Llinell o wyngregyn draeth o’r ffenest lle roeddem yn gaeth


A Brewys a’r cwlwm yn cau, yn chwalu y cariad rhwng dau.


Oer yw y marmor i mi heb weld y lloer ar y lli,


A’r Fenai sy’n llifo gerllaw gan rwygo Garth Celyn o’m llaw.


Cytgan


Oer yw y marmor i mi, heb weld y lloer ar y lli.


Oer yw y marmor i m, heb weld y lloer ar y lli.


Cytgan

Garth Celyn - Siwan

Y Dywysoges Siwan (tua 1195 - 2 Chwefror 1237), (neu Joan yn Saesneg) merch ordderch y Brenin John o Loegr, oedd gwraig Llywelyn Fawr, Tywysog Cymru. Roedd hi'n hanner-chwaer i Harri (Harri III o Loegr) ac yn fam i'r Tywysog Dafydd ap Llywelyn a olynodd Llywelyn Fawr yn 1237 (credir mai Tangwystl Goch oedd mam ei frawd Gruffudd). Fe'i chofir yn bennaf am hanes ei charwriaeth gyda'r arglwydd Normanaidd Gwilym Brewys ond bu ganddi ran bwysig yng ngwleidyddiaeth y cyfnod hefyd fel cyngorwraig i Lywelyn yn ei gyngor a'i lys ac yn llysgenad drosto.

Blynyddoedd cynnar

Roedd Siwan (Joan neu Joanna) yn ferch ordderch y brenin John o Loegr a merch lys o'r enw Clementia Pinel. Ni wyddys nemor ddim am ei mam, ond bu farw ar y 30 Mawrth, 1237.

Mae'n bosibl y ganed Siwan cyn i John briodi ei wraig gyntaf yn 1189, ond ni ellir fod yn sicr am hynny o gwbl am fod cyn lleied o dystiolaeth. Dim ond un cyfeiriad sydd at enw ei mam - os cywir y cofnod - a hynny yng Nghronicl Tewkesbury, sy'n cyfeirio ati fel "reginæ Clemenciæ" ('Y Frenhines Clementina').Treuliodd Siwan ei phlentyndod yn Ffrainc, yn ôl pob tebyg; cafodd ei hebryngu o Normandi er mwyn paratoi ar gyfer ei phriodas yn Rhagfyr 1203.

Gwraig a chynghorwraig

Priododd Lywelyn Fawr yn 1205. Mae'n bosibl nad oedd hi ond rhywle rhwng deng a phymtheg mlwydd oed, ond doedd hynny ddim yn beth anghyffredin yn yr oes honno. Priodas wleidyddol ydoedd, yn sêl ar y cytundeb a wnaed rhwng Llywelyn a'r brenin John yn 1204. Ffrangeg Normanaidd fyddai iaith Siwan, am iddi gael ei magu yn Ffrainc ac am mai honno oedd iaith llys y cyfnod yn Ffrainc a Lloegr fel ei gilydd. Prin y byddai hi fedru llawer o Saesneg, os o gwbl, ond gellid tybio ei bod wedi dysgu Cymraeg ar ôl dod i fyw i Wynedd.

Chwaraeodd Siwan rôl bwysig yn y trafodaethau diplomyddol cyfrwng Llywelyn a John, er enghraifft, pan aeth i weld ei thad ar ran y tywysog yn 1211, a roddai gyngor buddiol iddo. Bu'n cynnal trafodaethau â'i hanner brawd Harri (Harri III) yn 1225, 1228 a 1232 yn ogystal.


Carwriaeth

Garth Celyn, Aber; mae'n bosib mai yma y carcharwyd hi gan ei gŵr.
Cafodd garwriaeth â Gwilym Brewys (William de Braose), arglwydd Normanaidd o Frycheiniog, yn 1230. Carcharwyd Siwan gan Lywelyn am flwyddyn (hynny yw, fe'i cadwyd dan wyliadwriaeth) fel cosb am hynny ac fe grogwyd Gwilym Brewys ganddo ar ôl ei ddal. Yn ôl traddodiad lleol, o flaen prif lys y tywysog yn Abergwyngregin y crogwyd Brewys, ond ceir traddodiad arall sy'n lleoli'r crogi yng Nghrogen, ger Y Bala. Cyfeiria Brut y Tywysogion at y digwyddiad ond heb nodi'r lleoliad. Gyrrod y weithred ias o ddychryn drwy Gymru, Lloegr a Ffrainc am fod un o 'flodau marchogion y Norman' wedi cael ei grogi yng ngolau dydd o flaen torf o bobl gyffredin. Mae'n arwyddocaol nad ymyrodd frenin Lloegr, cymaint oedd awdurdod Llywelyn Fawr.

Cadwyd hanes carwriaeth Siwan a Gwilym Brewys ar gof gan y werin a cheir traddodiad a rhigwm amdano. Yn ôl yr hanes, crogwyd Gwilym heb wybod i Siwan. Daeth un o weision neu filwyr y tywysog ati yn ei stafell a gofyn iddi,
Dicyn, docyn, gwraig Llywelyn,
Beth a roi di am weled Gwilym?
Atebodd Siwan,
Cymru, Lloegr a Llywelyn
A rown i gyd am weled Gwilym.
Yna fe hebryngwyd hi i ffenestr a dangoswyd iddi ei gordderchwr ynghrog wrth gangen o goeden.

Mae'r hanesyn am berthynas Siwan â Gwilym Brewys yn sail i ddrama fydryddol enwog Saunders Lewis, Siwan.

Cymodi

Beddrod Siwan yn Eglwys Biwmares. Fe gafodd ei symud yno o Lanfaes (ychydig filltiroedd i ffwrdd).
O fewn tua blwyddyn fe ymddengys ei bod wedi cymodi'n llwyr â Llywelyn. Cynghorodd ei gŵr yn 1232 a bu'n llysgennad iddo eto yn llys ei frawd, Harri III yn Llundain.

Bu farw Siwan yn llys Abergwyngregin (Garth Celyn) ar 22 Chwefror 1237. Sefydlodd ei gŵr fynachlog er cof amdani yn Llan-faes ar Ynys Môn, mewn golwg dros Afon Menai o'r llys yn Aber. Claddwyd hi mewn urddas gan Lywelyn ym Mhriordy Llan-faes.

Heddiw mae arch garreg Siwan gyda'i delw arni i'w gweld yn eglwys Biwmaris ar yr ynys. Cafodd ei symud yno yn ddiweddarach yn yr Oesoedd Canol. Ceir plac uwchben yr arch yn rhoi ei hanes.

(Erthygl o Wicipedia)