Lecshwns Pontgam

Ym merw* ymgyrchu yr Etholiad Cyffredinol dydi etholiad arall sy'n cael ei gynnal yn mis Mai ddim wedi cael llawer o sylw - tan rwan.

*[berw - bwrlwm a chyffro sy’n debyg i ddŵr yn berwi]

Lle bach tawel ydi Pontgam, rywle yng Ngogledd Cymru, rhwng y graig a'i chysgod. Rhwng y ddafad a'i bref. Anwybyddwch y priffyrdd. Ewch ar hyd unrhyw un o ffyrdd culion, troellog y fro hon, a ble bynnag yr ewch chi, mi fydd Pontgam jesd rownd y tro nesaf.

A pha ochr bynnag o'r map edrychwch chi arno, mae Pontgam ar yr ochr arall. Un ffordd sydd yna i gyrraedd y pentref - tros y bont gam. Un ffordd i adael hefyd - tros y bont gam unwaith eto, ond yn wynebu y ffordd arall.

Mae'r clwy etholiadol presennol wedi cyrraedd Pontgam. Nid y paldaruo [=siarad lol] dwl a'r addewidion gwag sydd yn nodwedd mor amlwg o'r etholiad fawr.

Na na, mae'r etholiad fach lleol sydd ar fin digwydd ym Mhontgam lawer pwysicach na hynny. Daw yn sgil ffrae ofnadwy yn y Cyngor Bach.

Ffrae all rwygo cymdeithas y cwm yn waeth hyd yn oed na wnaeth ymgais anffodus Idris Dol yr Hydd a Wil Mwd i ffracio gyda 'Semtex' llynedd. Ymgais sydd wedi gadael pump o fustuch Dol yr Hydd ar Ynys Manaw yn gwrthod dod adre.

Bydd hanes y ffrae a'r ymgyrch etholiadol i'w glywed mewn cyfres o bump rhaglen ar Radio Cymru o ddydd Gwener, 10 Ebrill tan 8 Mai am hanner awr wedi hanner dydd.

Ac os byddwch chi'n methu credu'ch clustiau ar ôl clywed y darllediadau yna, bydd pob rhaglen yn cael ei hail-ddarlledu ar y Sadyrnau dilynol, tua hanner dydd.

Dyma i chi gyflwyniadau byrion i rai o brif bersonoliaethau'r fro:

TOMOS OWAIN JONES, neu 'Ymbo' i bawb yn y fro. Os gofynnwch chi iddo fo pam y llysenw, ei ateb gonest fydd, "Ymbo." Postman a chownslar ydi Ymbo. Postman trwy alwedigaeth, a chownslar trwy orfodaeth.

Mae o a Christabel Paloma Paletti ('Crisi') ei gariad yn byw gyda'i fam yn Rhif Un, Tai Ucha. Ymbo sydd yn ein tywys o amgylch Pontgam. Ma'i fam o'n cadw Bed an' Brecwasd, 'tae chi'n chwilio am le i aros.

JOHN HUWS 'John Sgarrog Fawr'. Cadeirydd y Cyngor Bach. Swydd mae o wedi etifeddu ar ôl ei dad - oedd wedi ei hetifeddu ar ôl ei dad yntau.

Yn wir, mae yna John Huws wedi cadeirio y cyngor byth ers i Hen Hen Hen John Huws brynu gwn dau faril i saethu brain ac ennill lecshiwns.

Ryw how-ffarmio Sgarrog Fawr mae John Huws neu, yn hytrach, cadw golwg barcud ar Mrs Huws druan, tra mae hi yn godro, carthu, cneifio, sgythru a phopeth arall. Popeth ond dreifio'r tractor. Job i ddyn ydi honno, yn ôl John Huws.

HUW BACH CEIR Perchennog y garej lleol. Cyfaill i Ymbo, a chyd-gynghorydd.

Fuodd yna fawr o Gymraeg rhwng Huw Bach Ceir a'i wraig o'r "Ai dŵ" hyd y dydd heddiw. Ac mae hynny wedi arwain at ddeng mlynedd ar hugain o fudandod bendigedig, yn ôl Huw Bach.

Mae egwyddorion gwleidyddol cadarn Huw Bach Ceir yn seiliedig ar ei gred nad oes "fiw i ti bechu yn erbyn dy gwsmeriaid 'sti, 'rhen fêt", ac ar y ddamcaniaeth fod pob hen *shiandri rhydlyd "yn brojecd i rhywun, 'rhen fêt".

*[shiandri neu siandri: hen gar sydd yn crafu fynd]

JOSEPH JOSEPH Perchennog 'Joseph Joseph & Joseph, Ymgymerwyr While you Wait' ydi 'Jo Deth'.

Mae ganddo fo ryw hen gast [cast: arferiad drwg] go annifyr o droi i fyny ar stepan drws yr ymadawedig, yn byseddu y tâp mesur sydd ganddo rownd ei wddw yn annwyl a phwrpasol, a hynny cyn bod yr ymadawedig wedi gneud unrhyw gynlluniau i... wel, i ymadael.

Ond ymadael ma' nhw yn fuan iawn wedyn, pob tro. Gall hyn fod yn dipyn o broblem i Jo Deth pan ddaw hi'n amser canfasio.

BITRIS MAIR Yn wreiddiol o Dudweiliog, mae Bitris yn byw yn Pen Drain Ucha gyda'i chyfneither, Lisi Puw. Mae ganddyn nhw ddwy afr, a chlagwydd [yma: ceffyl] o'r enw Jeniffyr. Mae'r ddwy yn gneud canhwyllau a gweu sanna pen-glin o hen deiars.

Ac wedi cychwyn ar lein newydd yn ddiweddar hefyd - yn gweu sanna o hen balets (ond, da chi, watsiwch gael sblintars hefo'r rheiny).

Er nad ydi hi'n fawr o beth i gyd - a deud y gwir, mae hi mor fyr mae hi'n gorfod sefyll ar flaena'i thraed i bigo'i thrwyn - mae Bitris Mair wedi bod yn bencampwraig reslo teirw yn Sioe Nefyn dair blynedd yn olynol - a hi ydi'r ffefryn i fynd â'r wobr eto eleni, os ffeindith rhywun darw digon dwl i fentro i'r Gorlan Golbio [colbio: curo, ‘thrash’] hefo hi.

Ffrae fawr rhwng Bitris a John Huws sydd yn arwain at yr etholiad leol ym Mhontgam.

Mae yna un creadur arall y dylir ei grybwyll.

IFOR SIOP IFOR Mae Ifor Siop Ifor wedi bod yn cadw Siop Ifor am gymaint o flynyddoedd, does neb yn cofio'i enw llawn o. Cradur. Dyn bach tawel, di-ymhongar ydi Ifor ar y wyneb. Ac un sydd mor awyddus i blesio'i gwsmeriaid a Huw Bach Ceir.

Dyn llwyd - yr un lliw a'i 'roset'. Ond ma'i galon wleidyddol o rywle i'r dde o un Heinrich Himmler gynt. Mae 'na ryw gred yn y fro fod Ifor Siop Ifor wedi bod yn filwr yn ei ieuenctid, yn yr SAS efallai, neu yn yr... wel, pwy a ŵyr 'de. Fo ydi ysgrifennydd y cyngor, a reit-hand-man John Huws.