Dr John Davies: Statws y Gymraeg yn y 50au a'r 60au cynnar

Mae’r hanesydd, y darlithydd a’r darlledwr Dr John Davies wedi marw yn 76 oed.

Ei waith enwocaf a phwysicaf oedd Hanes Cymru sy’n cael ei gydnabod fel y gwaith pwysicaf ar hanes y wlad.

Cafodd ei eni yn y Rhondda yn 1938 ond symudodd y teulu i bentref Bwlchllan ger Llanbedr Pont Steffan pan oedd yn saith oed ac roedd yn cael ei adnabod gan lawer fel John Bwlchllan.

Cafodd ei addysg ym Mhrifysgol Cymru, Caerdydd a Choleg y Drindod, Caergrawnt cyn ymuno ag adran hanes Prifysgol Cymru, Aberystwyth.

Roedd hefyd yn warden neuadd breswyl Pantycelyn am nifer o flynyddoedd.  Symudodd i Gaerdydd wedi iddo ymddeol.

‘Angerdd heintus’

Wrth dalu teyrnged iddo, dywedodd Cyfarwyddwr BBC Cymru, Rhodri Talfan Davies:

“Fel darlledwr ac academydd, roedd Dr John Davies yn hanesydd eithriadol.

“Llwyddodd nid yn unig i ddod â hanes Cymru a’i phobol yn fyw – fe wnaeth hynny yn ei ffordd liwgar ei hun. Ac roedd ei angerdd heintus yn cyffwrdd a chyfoethogi bywydau cymaint o bobol.

“I unrhyw un sydd o ddifrif eisiau deall y grymoedd sydd wedi llunio – ac sy’n parhau i lunio – ein cenedl, mae ei waith yn cynnig etifeddiaeth anhepgor.”


‘Ysbrydoli cenhedlaeth newydd o ymgyrchwyr iaith’
 
John Davies oedd ysgrifennydd cyntaf Cymdeithas yr Iaith Gymraeg, ac fe drefnodd brotest gyntaf y mudiad ar bont Trefechan ym 1963.

Dywedodd Sel Jones, Is-gadeirydd Cymdeithas yr Iaith Gymraeg:  ”Bu cyfraniad John Davies i’n hiaith, a’r mudiad cenedlaethol yn gyffredinol, yn amhrisiadwy. Athrylith, ysgolhaig, cofnodydd hanes ei bobl oedd a’i draed ar y ddaear. Bydd colled enbyd ar ei ôl.

“Fel ein hysgrifennydd cyntaf, fe oedd yn gyfrifol am sefydlu ein mudiad; ond, yn bwysicach na hynny, fe ysbrydolodd e genhedlaeth newydd o ymgyrchwyr iaith. Pobl sydd wedi llwyddo i gadw’n hiaith yn fyw.  Mae’n cydymdeimlad gyda’i deulu a’i gyfeillion heddiw, ond bydd ein dyled i John Davies – fel ymgyrchwyr iaith ac fel pobl - yn para am byth.”

Diolch i Golwg360. Gweler y stori lawn yma.