Cywair - pa fath o iaith?

Diolch i Ganolfan Bedwyr am y deunydd hwn.

CYWEIRIAU’R IAITH –  BETH YW CYWAIR?

Mae anghytuno hyd yn oed ymhlith arbenigwyr; darllenwch y dyfyniadau isod:
• ‘Mewn astudiaeth ar y Gymraeg, defnyddia Clayton (1978) y label cywair (register). Ond mae i’r enw hwn hanes amrywiol yn y maes o astudio amrywiaeth iaith, ac mae tuedd i’w ddefnyddio yn label cyffredinol ar gyfer sawl math o amrywiaeth.’
Bob Morris Jones yn Ar Lafar ac ar Bapur (GAA, 1993)
• ‘I have used the term ‘style’…to refer to language variation which reflects changes in situational factors, such as addressee, setting, task, or topic. Some linguists describe this kind of language variation as ‘register’ variation. Others use the term ‘register’ more narrowly to describe the specific vocabulary associated with different occupational groups. The distinction is not always clear…’
Janet Holmes yn An Introduction to Sociolinguistics (Longman, 1992)
• ‘Register: a socially defined variety of language, e.g. scientific, legal, etc.’
(Crystal, D., Cambridge Encyclopedia of Language 2nd edition. (CUP, 1998)
• ‘Iaith fydd yn gweddu i’r gynulleidfa ac yn addas i’r pwrpas.’
(Gwefan Canolfan Bedwyr, www.bangor.ac.uk)
Pa un o’r dyfyniadau hyn sy’n apelio fwyaf atoch?

CYWEIRIAU’R IAITH – TAFLEN 1b

At ddibenion eich gwaith ysgrifennu yn y coleg, mae’n debyg mai’r diffiniad symlaf (a’r hawsaf) yw’r olaf, sef diffiniad Canolfan Bedwyr:
‘Iaith fydd yn gweddu i’r gynulleidfa ac yn addas i’r pwrpas’
Wrth ddewis y cywair priodol felly, rhaid nodi:
• Pwy yw eich cynulleidfa? (e.e. darlithydd, tiwtor, arholwr, cyd-fyfyrwyr, cyfaill) Pa mor ffurfiol/anffurfiol?
• Beth yw’r sefyllfa? (e.e. academaidd, personol, cyfeillgar, niwtral) Pa mor ffurfiol/anffurfiol?
• Beth yw’r cyfrwng? (e.e. traethawd, papur arholiad, anerchiad, adolygiad, ymateb personol, e-bost) Pa mor ffurfiol/anffurfiol?
O ddadansoddi’r gwahanol elfennau hyn a phenderfynu pa mor ffurfiol/anffurfiol yw bob un, gallwch werthuso pa gywair sy’n briodol i’ch neges chi.
Ond cofiwch:

•  Nid dau begwn â gofod mawr rhyngddyn nhw yw’r ffurfiol a’r anffurfiol, ond graddfa sy’n symud yn raddol o’r naill begwn i’r llall.

1 2 3 4 5
ANFFURFIOL --------------------------------------------------------------------------FFURFIOL

•  Yn gyffredinol iawn, bellaf oll yr ewch chi oddi wrth yr elfennau sy’n nodweddu’r iaith lafar a’r tafodieithol, agosaf oll yr ewch chi at y ffurfiol a’r ysgrifenedig. (Ond cofier am rai eithriadau llenyddol, e.e. Un Nos Ola’ Leuad, sy’n defnyddio tafodiaith i adrodd stori’r nofel.)

Ar Daflen 2 fe welwch rai elfennau sy’n nodweddu’r ffurfiol a’r anffurfiol

CYWEIRIAU’R IAITH - TAFLEN 2

Rhai elfennau sy’n nodi’r gwahaniaeth rhwng y cywair ffurfiol a’r anffurfiol

 

ANFFURFIOL	FFURFIOL
berfau cwmpasog neu beriffrastig, e.e. mae’r plant yn cerdded i’r ysgol/wneiff y plant gerdded i’r ysgol	berfau cryno e.e. cerdda’r plant i’r ysgol
ffurf amhersonol gwmpasog, e.e. cafodd y drych ei falu, malodd rhywun y drych	ffurf amhersonol gryno e.e. malwyd y drych
negyddu: dim e.e. ddarllenodd Siôn ddim y papur	ni e.e. ni ddarllenodd Siôn y papur
cwestiynau: ddarllenodd X y papur?	a ddarllenodd X y papur?
yn tydyn/on’d ŷn nhw: mae’r gwleidyddion yn gwybod pob dim, on’d ŷn nhw/yn tydyn?	oni(d): onid yw’r gwleidyddion yn gwybod pob dim?
peidiwch â … cherdded ar y glaswellt	na: na cherddwch ar y glaswellt
os: gofynnodd os oedd yr aelodau’n fodlon	a: gofynnodd a oedd yr aelodau’n fodlon
nhw	hwy/hwynt
ffurfiau ar rai ansoddeiriau e.e. gwyn, syml, byr, du ayb	wen, gwynion, seml, fer,byrion, duon ayb
defnydd helaeth ar ‘wnaeth’ a ‘ddaru’ fel berfau cynorthwyol	amser y ferf
y dyn yma/y ddynes yma/y bobl yma	hwn/hon/y bobl hyn
os mae, pan mae	os yw, pan yw
diffyg treiglad llaes e.e. ci a cath	cadw’r treiglad llaes e.e. ci a chath
dim ‘h’ o flaen llafariaid o flaen ffurfiau perthnasol y rhagenw perthynnol e.e. ein amser	cadw’r ‘h’ e.e. ein hamser

Mae rhai geiriau ac ymadroddion penodol hefyd yn medru dynodi ffurfioldeb, e.e.:
megis
oblegid
bid siwr
diau
A allwch chi feddwl am enghreifftiau pellach?