Plygain: Myn Mair

https://www.youtube.com/watch?v=jR1-YCnNRQk

Daw'r disgrifiad isod o'r blog Caneuon Gwerin gan Ffion Mair. Diolch iddi am y darn hwn.

Mae Myn Mair yn gân mewnblyg, trist a theimladwy sy’n cael ei ganu o safbwynt galarwr. Mae’r alarwr yn cynnig popeth gallai – arian, canwyllion a gweddion – er mwyn achub enaid ei ffrind / cariad felly mae pwrpas y gân yn wahanol i’r ganeuon Plygain arferol. Am ryw reswm dwi wastad yn dychmygu taw merch ifanc sy’n canu’r gân a bod ei gŵr wedi cael ei ladd mewn rhyfel a bod y merch ddim yn mynd i gael ei gorff yn ôl i’w gladdu. Mae’r nodiadau yng nghefn Canu’r Cymry II gan Phyllis Kinney a Meredydd Evans yn awgrymu rhywbeth ychydig llai rhamantus…

Gwreiddiau

Yn ôl Canu’r Cymry II cafodd Myn Mair ei gasglu gan Myra Evans o Geinewydd, Ceredigion. Roedd hi wedi dysgu’r gân oddi wrth ei hendaid Daniel Williams, hefyd o Geinewydd, a dwedodd o bod y gân arfer cael ei ganu mewn achlysuron ‘gwylnos’, sef y noson cyn angladd. Mae hwn yn awgrymu bod y cân yn cael ei ganu gan frindiau, nid partneriad torcalonus yn unig. 

Mae’r geiriau yn gwneud hi’n amlwg taw gân Babyddol yw hi ac mae hi felly yn dyddio nôl i’r adegau cyn y diwygiad Protestanaidd yn y 16fed ganrif. Rydym hefyd yn gwybod bod hyn yn gân Babyddol gan fod Daniel Williams wedi dweud wrth mam Myra i beidio canu’r gân neu bydd y ddau ohonynt yn cael eu taflu allan o’r capel roeddent yn mynychu!

Fy hatling offrymaf dros enaid dan glo, 
Fy nghanwyll offrymaf yn eglwys y fro, 
'R offeren weddïaf saith seithwaith yn daer 
Er cadw ei enaid anfarwol. Myn Mair. 

Sant Pawl a Sant Peder, holl seintiau y nef, 
A Mair, Mam y Duwdod, eiriolwch yn gref 
Dros iddo gael heddwch a gwerthfawr ryddhad, 
Paradwys agored, a breichiau ei Dad. 

Mam Iesu'r brydferthaf o ferched y byd,
Morwynig Frenhines y nefoedd i gyd,
Dlos lili y dyffryn, gwiw rosyn y nef, 
Eiriola dros enaid fy nghyfaill yn gref. 
Myn Mair, Myn Mair.


My penn'orth I'll offer for a soul in prison,
My candle I'll offer in the church in the vale, 
The Mass I'll pray earnestly, seven times seven, 
To save his immortal soul. O Mary.

St. Paul and St. Peter, all the saints of heaven, 
And Mary, God's Mother, plead strongly, 
That he may have peace and dear liberty, 
Paradise open, and the arms of his Father. 

Mother of Jesus, the fairest of earth's women, 
Maidenly Queen of all of the heavens, 
Lovely lily of the valley, worthy rose of heaven, 
Intercede in fervour for the soul of my friend. 
O Mary, O Mary.