Cerddwyr Cylch Teifi - Corsydd Teifi

Corsydd Teifi: 9 Tachwedd 2013: 10:30-12:30 Crynodeb Man Cychwyn: lefel uchaf y prif faes parcio, Gwarchodfa Fywyd Gwyllt, Cilgerran SN 185 448 (dilynwch yr arwyddion brown o Aberteifi); dim angen talu.  Taith o 2.75 milltir (gyda dewis o’i chwtogi) heb adael y Warchodfa (rhyw 250 erw) ar dir gwastad a llwybrau cadarn. Doedd y Warchodfa ddim yn dir gwyllt erioed; roedd chwareli llechi arni am gyfnod hir, bu rheilffordd ‘y Cardi Bach’ yn rhedeg ar ei thraws rhwng 1885 a 1962, wrth gysylltu Aberteifi â Hendy Gwyn, ac yn ddiweddar fe fu sŵ yma.  O amgylch Canolfan y Warchodfa Rydyn ni’n dechrau wrth ddringo’r bryn bach y tu ôl i’r adeilad (sy wedi ennill gwobr bensaernïol) lle cawn olygfa arbennig o’r Warchodfa, Aberteifi a Banc y Warren ( a aeth Pwyll i Annwn oddi yno?).  Dyma’r lle mae perfformiadau o ddramâu yn yr awyr agored yn cael eu cynnal yn yr haf a lle’r oedd dwrgi anferth a blethwyd o goed helyg yn arfer sefyll. Wrth yr Afon Dyma safle’r hen chwareli llechi Fforest a gaewyd yn y 1880au cyn i’r rheilfffordd ddod. Fe awn i mewn i fynedfa un ohonynt, ‘Carnarvon’. Roedd y llechi yn cael eu cludo i lawr i’r afon ar gychod i Aberteifi. Oherwydd nad oedd y llechfaen o’r ansawdd gorau, doedd y diwydiant ddim yn llwyddiannus iawn hyd yn oed pan oedd ar ei anterth.  Ac i waelod yr afon roedd gwastraff sylweddol y chwareli yn arfer mynd gan rwystro llif yr afon. O ganlyniad nid yw’r llanw, a oedd yn arfer cyrraedd Llechryd, yn mynd y tu hwnt i Gilgerran bellach, ac mae sianel yr aber yn gallu cael ei thagu gan dywod yn hawdd iawn gan greu problemau i longau. Awn ni wedyn ar y llwybr tuag at Gilgerran am sbel – dyna oedd yr unig ffordd o gyrraedd y chwareli dros y tir cyn y rheiffordd am ei fod mor gorsiog. Cors Pentŵd  Cerddwn ar fyrddau pren trwy’r rhan wylltaf o’r Warchodfa, heibio’r cuddfan a godwyd yn yr un modd â thai ‘eco’ yn yr ardal, megis sawl un ym Mhrithdir Mawr lle roedden ni yn y gwanwyn.  Gwelwn ni dŵr a sylfeini nyth enfawr arni; y syniad yw denu gwalch y pysgod ar eu ffordd i’r gogledd iddi i fagu cywion; y mae’r fath gynllun wedi llwydo ger Afon Dyfi ond cafwyd ddim hwyl arni eleni. Fe fu byfflos y dŵr yma trwy’r haf yn pori’r gors gan greu mwy o ddŵr agored i adar fel yr hwyaid; mae’r byfflos yn greaduriaid didaro er gwaethaf yr olwg ffyrnig arnynt. Rydyn ni ar hen gwrs yr Afon Teifi cyn iddi newid ei chwrs ar ddiwedd Oes yr Iâ a chreu Ceunant Cilgerran.    Rheilffordd y Cardi Bach Fe gawn ni olygfa dda o’r afon a’i bywyd gwyllt, megis gwylanod, corhwyaid, y crychydd, y bilidowcar a’r gylfinir. Y mae siawns bach (ond gwell nag mewn misoedd eraill y blwyddyn) o weld dwrgi.  Er i’r rheiliau gael eu tynnu yn fuan ar ôl i’r rheiffordd gael ei chau yn 1963, y mae eu sylfeini yma o hyd.  Mae planhigion diddorol yn tyfu wrth y llwybr yn yr haf; ar hyn o bryd gellir gweld (a chasglu!) ffrwyth y ddraenen ddu, eirin du bach sur (a elwir yn ‘eirin tagu’ yn y gogledd).   Geirfa i Ddysgwyr cors(ydd) marsh(es) rhwystro hinder man cychwyn starting point llif flow [gwarchod] to look after llanw tide [-fa /fan] ...place atal block, prevent gwarchodfa a reserve tywod sand cwtogi to shorten cuddfan a hide erw acre sylfaen (sylfeini) foundation(s) cadarn firm nyth nest chwarel(i) quarry (ies) enfawr huge llechen (llechi) slate(s) gwalch y pysgod osprey o amgylch around cynllun plan, scheme golygfa a view cael hwyl arni to do well [saer] craftsman pori to graze [pensaer] lit. head craftsman and so architect hwyaid (un: hwyaden) ducks pensaernïol architectural didaro placid Annwn the Celtic underworld ffyrnig fierce cynnal to hold, maintain iâ ice dwrgi (dwrgwn) otter(s) ceunant a gorge anferth enormous crychydd, (creyr, crechi) heron plethu to weave corhwyaid teal helyg willow gwylan(od) gull(s) mynedfa entrance (place) bilidowcar (mulfran) a cormorant cludo to carry, transport gylfinir a curlew cwch (cychod) boat(s) tynnu to remove ansawdd quality planhigyn (planhigion) plant(s) diwydiant industry draenen ddu a blackthorn llwyddiannus successful eirin berries ar ei anterth at its peak sur sour gwaelod bottom tagu to choke